معرفی چند بازی جالب مناطق مختلف ایران

خرِ سَوز پلونِ سوز Xare Sowz Palone Sowz
تعداد بازیکنان: تعداد بازیکنان باید زوج باشد. معمولاً 6، 8، 10 یا 12 نفر.
شیوه بازی: بازیکنان به دو دسته مساوی تقسیم می‌شوند. هر دسته یکنفر به نام (استاد) بر می‌گزینند. (استاد)‌ها با هم شیر یا خط (بوسیله سکه) یا بوسیله تخته سنگ یا قطعه سفالی که یک طرف آن را با زبان تر می‌کنند (خشک و تر می‌کنند) یعنی یک استاد طرف (تر) و یکی طرف (خشک) را می‌گوید. سپس سکه یا سفال را به هوا پرت می‌کنند. هر کدام طرفی را که گفت و بهمان طرف سکه یا سنگ افتاد برنده است. مثلاً اگر بگوید (شیر) یا (خط) یا بگوید (تر) یا (خشک) و برنده شد. طرف دیگر بازنده است. 

سپس دسته بازنده به طرف دیوار می‌رود. (استاد) پشتش را به طرف دیوار می‌دهد و دو دست خود را (چنگ) می‌کند یعنی انگشتان را درهم فرو می‌برد. نفر دیگری از دسته او در مقابل او قرار می‌گیرد و خم می‌شود و سرش را روی پنجه‌های استاد گذاشته، خم می‌شود و با دو دست استاد را می‌گیرد.
نفرهای بعدی همینطور خم می‌شوند و با دو دست نفر جلو را می‌گیرند. دسته دیگر از فاصله تقریباً سه متری یا بیشتر می‌دوند و با گفتن (خر سوز پلون سوز خدر بگیر که آمدم) شورا نفراتی که خم شده اند می‌شوند (طرح شماره 1) . اگر نفراتی که می‌خواهند سوار بشوند ضمن سوار شدن بیفتند و نتوانند روی پشت بازیگران طرف مقابل سوار شوند می‌سوزند (= می‌بازند) در مقابل طرف اول که خم شده است باید جای خود را به آن طرف بدهد بهمین ترتیب تا آنجا که بخواهد بازی را ادامه می‌دهند.

طرح شماره 1

گوکِ دوره Guke Dowra
تعداد بازیکنان: تعداد افراد در این بازی نیز باید زوج باشد 4 یا 6 یا 8 ... نفر.
شیوه بازی: بازیکنان به دو دسته تقسیم می‌شوند و روی زمین با انگشت (اگر زمین خاکی باشد) وگرنه با گچ یا زغال چهار یا شش کَد یا کت بشکل دایره می‌کشند. کد بزرگ بشکل مستطیل است یا دایره ای که از بقیه بزرگتر است. (شکل 2) کد بزرگ معمولاً پهلوی دیوار است. زمین بازی بالنسبه بزرگ انتخاب می‌شود. یک گوی (گوک) که در قدیم از (لَتَّه = پارچه کهنه یا با نخ قالی بافته می‌شد و به گوک رنگه معروف بود) و اکنون از (جیر = لاستیک) است و به اندازه توپ تنیس می‌باشد از لوازم بازی است. 
بازی با شیروخط یا سخال(=سفال) تروخشک که به هوا پرت می‌شود و بیک طرف حق بازی می‌دهد آغاز می‌گردد. هر دسته که برنده شد در کد بزرگ می‌ایستد و دسته دیگر بطور پراکنده در مقابل آنها می‌ایستد. ابتدا توپ در اختیار دسته ای است که در کد بزرگ هستند و یکی از آنها توپ را در دست می‌گیرد و دیگری با شدت بوسیله چوب توپ را می‌زند. سپس به سرعت زیاد می‌دود تا خودش را به یکی از کدهای کوچک برساند. نفرات دسته دیگر سعی می‌کنند هرچه زودتر توپ را گرفته و به نفری که توپ را زده و می‌خواهد خود را به کد برساند بزنند. طرح شماره 3 (در بعضی مواقع برای اینکه توپ را بهتر بگیرند، کت خود را به جلو می‌پوشند مطابق شخص الف در طرح شماره 2).

در صورتی که بازیکنی که توپ را با دست زده و در بین دو کد باشد و توپ به بدنش بخورد سوخته (= باخته) و باید به کد (کت) بزرگتر برگردد و منتظر بماند که به وسیله یکی دیگر از بازیکنان (نو) Now شود.(نو شدن بازیگر هنگامی ‌است که وقتی نفری که توپ زده است و هنگام پیمودن فاصله بین کدها بوسیله دسته دیگر توپ به او خورده و سوخته باشد. این بازیکن سوخته، وقتی نو می‌شود و می‌تواند دوباره بازی کند که نفر دیگری که توپ را می‌زند و تمام میدان بازی یعنی هر سه کت یا هر پنج کت را بدون توقف طی کند و توپ به او نخورد. درنتیجه رفیق سوخته اش نو می‌شود.

وقتی همه بازیکنان سوختند (=باختند) دسته ای که توپ در دستشان بود جای دسته اول را می‌گیرند و دسته دیگر توپ را به دست می‌آورند. و به کت بزرگ می‌آیند و بازی دوباره ادامه پیدا می‌کند.
هنگامی‌که یکی از بازیکنان توپ را می‌زند پیش از آنکه توپ به زمین بیفتد دسته دیگر آن را در هوا بگیرند (یعنی پیش از آنکه توپ به زمین برسد) هم تمام بازیگران سوخته اند و باید جایشان را به دسته دیگر واگذار کنند.

تشله بازی Tosla Bazi
تشله به لهجه مشهدی (توشله Tusla) یا تیله مهره‌های درشتی است که گاه از سنگ تراشیده می‌شود یا از آهن یا از بلور است.
تشله بازی به دو نوع تقسیم می‌شود. خانه‌یی - وجبی.
تعداد بازیکنان: دو یا سه یا چهار نفر است.
شیوه بازی: هریک از بازیکنان در زمین نرم و خاکی که به آن (خونه ) می‌گویند حفر می‌کند. خانه بازی حفره کوچکی است به قطر دو سانتی متر و عمق 5/1 یا 2 سانتی متر. فاصله خانه‌ها همسان است و در امتداد یکدیگر در خط راست قرار دارد. (طرح شماره 4).

یکی از بازیکنان با توافق نظر دیگران (تشله) خود را در لبه خانه اول قرار می‌دهد. (این عمل را در لهجه محلی شوند که شاید از مصدر نشاندن است می‌گویند) دیگران از سر خط (یعنی نقطه ای که در امتداد خانه‌ها قرار دارد و فاصله آن قبلاً تعیین شده و اغلب با فاصله دو خانه برابر است) شروع به زدن تشله خود بطرف خانه‌ها می‌کنند (به نوبت و یکی بعد از دیگری) اغلب بازیگران با هم قرار می‌گذارند و می‌گویند: لوکلی موکلی از سیخ تا سوزه قبوله .
(لو = لب) (کُل = سوراخ = حفره) (موکلی = هموزن و به اصطلاح اتباع آن است) (از سیخ تا سوزن) (یعنی کم و زیاد در بازی قبول است) گفتن این مطلب در حکم شرط بازی است.
لوکلی= هنگامی‌ است که بازیکنی که از سرخط تشله می‌زند؛ تشله به دیواره خانه اول بخورد و به طرف زننده تشله برگردد. آن بازیکن باید دوباره تشله را بزند. اما اگر (خونه شو x ona su ) یعنی تشله به خانه برود یا تیر بزند (یعنی تشله یکی به دیگری بخورد) در این صورت احتیاجی به تکرار نیست.
موکلی= وقتی است که بازیگری که از سر خط می‌زند؛ تشله اش به دیواره خانه اول بخورد و به طرف چپ یا راست برود. باز هم باید دوباره تشله را بزند. از سیخ تا سوزن = اصطلاحی است برای قبول هر کار جزئی یا کلی و بازیگران باید از مقررات بازی بهرحال اطاعت کنند.

هر (تیر) یعنی هر دفعه که تشله یکی به دیگری می‌خورد یک امتیاز (پوان) به حساب می‌آید. گاهی بازی برای برد و باخت پول است. مثلاً هر تیری یک ریال یا چند ریال محسوب می‌شود. در بازی دونفره، هر سه خانه را که گرفتند یک تیر به حساب می‌آید و وقتی هرچهار خانه گرفته شد؛ بازی تمام است و نفری که دفعه پیش تشله را زده است باید (شوند Sond) کند. (خانه اول را دو مرتبه باید گرفت. در نتیجه خانه‌ها چهارتا حساب می‌شود) این بازی را تا زمانی که بازیگران بخواهند می‌توانند ادامه دهند. در تشله بازی وجبی کسی است که (شوند) داده می‌گوید (سرپله) است وکسی اول بار تشله را میزند (اول زن) یا (جلوزن) و دومی ‌(دوم زن) .... است.

تشله بازی وجبی: گاهی دو یا سه نفر باهم قرا تشله بازی می‌گذارند و به نوبت بازی می‌کنند. هرتیری که به هم زدند (بسته به قراردادشان) پول می‌گیرند. گاهی هم دو تشله بهم نمی‌خورد و تیر نیست؛ ولی دو تشله در فاصله یک وجب قرار دارد. درین صورت می‌گویند (وجب) است. و نصف پول قرار داده شده را می‌گیرند و دومرتبه بازی می‌کنند.