کردها هرگز برای خود کشور مستقل نداشته اند و منطقه ای که با نام کردستان می شناسیم، در واقع منطقه ای کوهستانی است که مرز مشترک با عراق، ایران،سوریه و ترکیه دارد. میانگین بلندی کردستان از سطح دریا حدود ۱۹۵۰ متر است و بیشتر بخش های آن قابل دسترسی نیستند، یا دست‌کم دسترسی به آنها بسیار دشوار است.
کردها در گذشته بخشی از امپراتوری عثمانی و ایران بودند. در خلال سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۳ کردستان توانست استقلال خود را به دست بیاورد. در سال ۱۹۲۳ این دولت مستقل بین دو کشور ترکیه و عراق تقسیم شد. از آن زمان به بعد، کردها در کشورهای همسایه همانند ایران، عراق، سوریه و ترکیه پراکنده شدند.
این قوم برای به دست آوردن استقلال خود متحمل مصائب فراوانی بودند. همان طور که می دانید پیشمرگه های کردستان به خوبی در برابر تصرفات ناعادلانه نیروهای داعش ایستادگی کرده و به آزادسازی شهرهای مختلفی کمک کردند.
اگر پیگیر اخبار باشید، حتما می دانید که بحث برگزاری رفراندوم در اقلیم کردستان به محل اختلاف بسیاری از دولت ها و کشورها تبدیل شده است.
اما همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان با وجود مخالفت شدید دولت عراق و کشورهای همسایه به ویژه ترکیه و ایران برگزار شد. آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد هم خواهان توقف این همه‌پرسی شده بودند.
مکان استقرار اصلی کردها کجاست؟
کردها که جمعیتی تقریبی تا ۳۵ میلیون نفر را به خود اختصاص داده اند، عموما در کشور ترکیه مستقر هستند. آن ها دومین اقلیت بزرگ کشورهای ترکیه، عراق و سوریه را تشکیل داده اند و سومین گروه قومی بزرگ در ایران و آذربایجان بشمار می روند.
همچنین باید گفت که کردها در کشورهای لبنان، ارمنستان، آذربایجان، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی و آمریکا نیز به طور محدود حضور دارند.
لازم به اشاره است که قوم کرد از ترک ها، اعراب و حتی ایرانی ها مستقل هستند.
زبان کردها
کردها به زبان کردی صحبت می کنند که اشتراکات بسیاری با زبان فارسی دارد زیرا این دو از یک ریشه هستند. زبان کردی یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین زبان های ایرانی است و بسیاری از کلماتی که امروزه در زبان کردی یافت می شود مربوط به دوره ی مادها و ساسانیان است.
زبان کردی بسیار متنوع و شامل چهار لهجه یا گویش: کُرمانجی یا بادینانی، سورانی، کردی جنوبی و لکی است. زبان کردی شباهت زیادی به زبانهای بلوچی، گیلکی، و تالشی دارد، این زبان‌ها نیز متعلق به زیرگروه شمال غربی زبانهای ایرانی هستند. از دیگر زبانهای مشابه به زبان کردی که زیرگروه جنوب غربی زبانهای ایرانی به شمار میایند، لری و بختیاری و فارسی هستند؛ که هرکدام در مناطق وسیعی تکلم می‌شوند.
همچنین، جالب است بدانید که تا سال ۱۹۹۱ میلادی، صحبت کردن به زبان کردی در کشور ترکیه ممنوع بود و غیرقانونی محسوب می شد. مردم کرد فقط اجازه داشتند تا در خانه های خود به زبان اصلی‌شان سخن بگویند.
بیشتر نام های کردی امروزی از اسامی باستانی این قوم گرفته شده و پس از گرویدن به اسلام از اسامی اسلامی و فارسی نیز استفاده می شود. بر اساس سنت کردها، مادر وظیفه انتخاب و نام‌گذاری فرزندان را به عهده دارد.
فرهنگ عامه
کردهای کنونی نوادگان نسل هندواروپایی باستانی، یعنی «ماد»ها هستند. همان‌طور که می دانید، ماد نام یکی از اقوام ایرانی تبار است که در سدهٔ ۱۷ پیش از میلاد در سرزمینی که بعدها به نام ماد شناخته‌شد، سکنی گزید.
آن ها حدود ۴ هزار سال پیش به خاور میانه نقل مکان کردند. صلاح‌الدین یوسف اَیّوبی که عموماً با نام صلاح الدّین شهرت دارد، بنیان‌گذار دولت ایّوبیان مصر و شام و از کردهای مسلمان بود.
برخی معتقد هستند افسانه ملی آژی‌دهاک و کاوه‌ی آهنگر، شکل‌گیری اصلی نوروز، جشن سال نوی ایرانی را توصیف می کند. بر اساس این افسانه، آژی‌دهاک پس از کشتن پدرش بر تخت می‌نشیند. ایرانیان که از ستم‌های جمشید پادشاه ایران به ستوه آمده بودند، به نزد ضحاک رفته و او را به شاهی برمی‌گزینند. ابلیس دستیار ضحاک دو بوسه بر دوش او می زند و دو مار از جای بوسه‌ها بیرون می‌جهد. پس از این واقعه ابلیس نسخه‌ای تجویز می‌کند که باید هر روز مغز دو جوان را خوراک مارها نماید تا گزندی به او نرسد. در نهایت کاوه آهنگر و فریدون، آژی‌دهاک را در کوه دماوند در بند می کنند. گفته می شود که محل زندگی کاوه کردستان کنونی ایران بوده است.
دین و مذهب
بیشتر کردهای امروز به دین اسلام گرویده و مذهب سنی دارند. حدود یک‌پنجم از کردها شیعه هستند و تقریبا همه آن ها در ایران و عراق زندگی می کنند.
تعطیلات اصلی
اصلی ترین تعطیلات کردها، نوروز است. آن ها با فرارسیدن نوروز، اولین روز از فصل بهار، با پهن کردن هفت‌سین به هلهله و شادی می پردازند. افراد کوچک خانواده دست بزرگان را می بوسند و بزرگ‌ترها با کودکان عیدی می دهند. کردها معتقد هستند که سمنو باعث افزایش بینایی و هوش، سرکه و سماق باعث از بین رفتن صفرا و سرگیجه و خوردن سیر، باعث دفع سموم بدن می‌شود و از مرگ ناگهانی جلوگیری می‌کند.
البته برخی از کردها چادرنشین هستند و تاریخ های خاصی که به سبک زندگیشان مربوط است را جشن می گیرند. به طور مثال، پیش از بردن گله به چمنزارهای تابستانی، جشنی برپا می کنند. یا در زمان پشم‌چینی و دوباره هنگام بازگشت به روستا در فصل پاییز، پایکوبی‌هایی به سبک و سیاق خود برگزار می کنند.
سنت های عروسی کردها
جشن عروسی یکی از سنت های زیبای مناطق کردنشین است. اهالی این قوم در سنین پایین و عموما زیر ۲۰ سال ازدواج می کنند.آن ها در روز عروسی زیورآلات طلایی، لباس ها و کفش های نو می پوشند. بر اساس سنت عمومی کردها، عروس را با هلهله و پایکوبی به خانه داماد می برند. در برخی مناطق، عروس را با اسب مزین شده به خانه داماد می برند و پس از آن مهمانها و خویشاوندان به جشن و شادمانی می پردازند.
در برخی مناطق، پس از وارد شدن عروس به در خانه داماد، داماد چند عدد سیب به سوی عروس پرتاب می کند که یکی از سیب ها باید با عروس برخورد نماید. این حرکت نشانه قدرت داماد است.
لباس کردی
لباس کُردی بسیار متنوع و رنگارنگ است و حتی در جشنواره های بین المللی نیز سبیار مورد توجه قرار گرفته است. با اینکه پوشش مردم مناطق مختلف کردنشین تا حدی با هم متفاوت است، اما به صورت کلی، فرم و شکل تقریبا برابری دارند.
لباس مردان کرد عموما شامل عرقچین یا کلاه مخروطی است که از نخ های پنبه ای یا ابریشمی بافته می شود. مردان کرد پارچه ای به جنس ابریشم و اکثراً به رنگ مشکی دور کلاه یا سر بند خود می بندند که ریشه های آن روی سر و صورت بریزد.
کت های بلند با یقه های گرد، ایستاده یا یقه انگلیسی از دیگر لباس هایی است که مردان این منطقه به تن می کنند.
شلوار مردان کرد دارای فاق پهن و بلند است که در ناحیهٔ کمر و مچ از لیفه استفاده کرده و این شلوارهای گشاد را با کش یا لیفه تنگ می کنند و حالت چین دار در آنها ایجاد می شود. همچنین، این مردان از یک پارچهٔ گلدار که گلهای آن ریز و معمولا به رنگ تیره است بر روی کمر خود استفاده می‌کنند و معمولا آنرا به شکل زنجیره ای می بندند.
زنان کرد نیز شلوار گشاد از جنس حریر به پا می‌کنند.«کُلَنجه» نیم‌تنه‌ای است که روی پیراهن بلند می‌پوشند و در اورامانات آن را «سُخمه» می‌نامند و از پارچه زرین یا مخمل دوخته می‌شود. همچنین لباس آن ها شال دارد که از پارچه ای زیبا تهیه شده و در ناحیه کمر بسته می‌شود.
کلاو یا کلاه که از جنس مقوا و به شکل استوانه‌ای کوتاه است که آن را با پولک‌هایی رنگین به صورت بسیار زیبایی تزیین می‌کنند. همچنین باید به «کُلکه» اشاره کرد که روسری یا دستاری است که به جای کلاه مورد استفاده زنان قرار می‌گیرد و دارای رشته بلندی از ابریشم سیاه و سفید با ملیله‌دوزی است. «گُلگُله» هم رشته طویلی از ابریشم سیاه و سفید است که آویزه‌های ابریشمی دارد و از روی روسری به شکل جالبی بسته می‌شود.
غذا
برنج و بلغور، اصلی ترین مواد غذایی کردها را تشکیل داده اند. از رایج ترین و محبوب ترین غذاهای کردی می توان به موارد زیر اشاره کرد که هر کدام در شهرها و مناطق گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند.
- آش دوغ یا «دوغه‌وا» که در آن کوفته ریزه هم می‌ریزند، از نخود، سبزی خشک شده با برنج و بلغور تشکیل شده است.
- ساوار، از گندم جوشانده، خشک و آرد شده با افزودن کره تهیه می شود.
- یک آبه از برنج قورمه و پیاز داغ تهیه می‌شود.
- گردول از برنج یا ارزن پخته شده در دوغ با افزودن مغز گردو و گیاهان معطر درست می شود.
- پلو به صورت کته یا شله برنج با گوشت پخته تهیه می گردد.
- کلانه ترکیبی از نان و پیازچه با کره محلی است.
- هتیمچه با گوشت گوسفند، حبوبات و سبزی درست می‌شود.
- شله‌گنم را با گندم خرد شده‌و گوشت قورمه و کره می‌پزند.
- شله کینه، ترکیبی از آرد، شیر، تخم‌مرغ و شکر است.
- شوروا از برنج، ارزن یا عدس آب‌پز تهیه می‌شود.
- شلغم ترش یا شلغم باغی از نخود، لوبیا، گردو و برگه زردآلو تهیه می‌شود .
- آش گزنه، از گندم و جو پخته شده در دوغ (هیزان) به همراه سبزیجات معطر مانند پونه، کاکوتی، از گزنه و برگه شلغم تهیه می‌شود.
- بریان یا کباب کردی، مرغ، کبک و تیهوی سرخ شده در روغن همراه پلو، کباب قارج کوهی، خورش کرفس، کنگر کوهی و کنگر ماست و دلمه کوفته شور ( کوفته برنجی ) از دیگر غذاهای محلی کردی است.
فرآورده‌های لبنی مناطق کردنشین شامل پنیر، ماست، زازی (دوغ جوشانده) ، لور (شیر جوشانده و بریده) ، سه‌رتو (خامه و سرشیر) و کشک است.