فرارو- عربستان سعودی در دو هفته اخیر بخشی از ویترینش را تغییر داد. ویترینی که هر ناظر خارجی هنگامی که این کشور را نگاه می کند توجه اش به آن جلب می شود. تغییرات تازه در ساختار اجتماعی و فرهنگی عربستان فعلا زنان را شامل شده است. باید دید که این تغییر ویترین تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد. آیا اصلاحات به ساختار سیاسی هم می رسد یا نه؟
به گزارش فرارو، 4تحول مهم برای زنان عربستانی توجه ناظران را به خود جلب کرده است. استارت این تحولات از حدود 10 روز پیش زده شد زمانی که زنان عربستانی برای اولین بار اجازه حضور در ورزشگاه ها را پیدا کردند. این اتفاق در جشن هشتاد و هفتمین روز ملی این کشور رخ داد.
حضور زنان در استادیوم از دید ناظران تحولی بزرگ به حساب می آمد چرا که زنان در عربستان سعودی با محدودیت های مهمی روبه رو هستند. اما این آغاز ماجرا بود.
دو روزپس از آن خبرگزاری دولتی عربستان گزارش داد که با صدور دستور پادشاه، قوانین رانندگی این کشور تغییر می‌کند و زنان نیز می توانند مانند مردان گواهینامه رانندگی بگیرند. وزرای دولت قرار است ظرف ۳۰ روز گزارشی را آماده کنند و دستور ملک سلمان از ماه ژوئن اجرا خواهد شد.
در اولین گام شاهزاده خالد بن سلمان سفیر این کشور در آمریکا آن را "روزی تاریخی و بزرگ" و "تصمیمی درست در زمان مناسب" خواند. او تایید کرد که زنان نیازی به گرفتن اجازه از سرپرستان مرد برای آموزش رانندگی نخواهند داشت و می توانند هرجا بخوانند بروند.
زنان عربستان سعودی، تاکنون اجازه رانندگی نداشته اند و فعالان حقوق زنان در این کشور، از سال ها پیش پیگیر این حق بوده اند.
پلیس عربستان سعودی، در سال های گذشته به کرات زنانی که قانون منع رانندگی را زیر پا گذاشته اند را دستگیر کرده که این برخوردها، واکنش نهادهای حقوق بشری بین المللی را به دنبال داشته است.
در دی ماه گذشته، سازمان ملل متحد از عربستان خواست تا قانون ممنوعیت رانندگی برای زنان در این کشور را لغو کند و در قانون قیمومیت مردان نیزاصلاحاتی انجام دهد.
لغو ممنوعیت رانندگی برای زنان در عربستان بازتاب گسترده ای در فضای بین المملی داشت وبا استقبال کشورهای غربی روبه رو شد.
اصلاحات ادامه یافت، در تحولی دیگر مجلس شورای عربستان سعودی برای اولین بار به زنان اجازه صدور فتوا داد. ۱۰۷ عضو شورا از میان ۱۵۰ عضو به این مصوبه رای مثبت داده‌اند. اما این مصوبه زمانی اجرایی می‌شود که شورای سلطنتی از میان مفتی‌های زن چند نفر را به عنوان اعضایی که اجازه صدور فتوا دارند، انتخاب کند.
از دید کارشناسان امور دینی این اتفاق نیز تحولی مهم و بی سابقه تعبیر شده است.
اصلاحات باز هم در این نقطه متوقف نشد، چند روز پیش تلویزیون دولتی عربستان سعودی برای اولین بار بعد از سال‌ها کنسرتی از ام کلثوم، یکی از سرشناس‌ترین خواننده‌های زن جهان عرب را پخش کرده است. رسانه‌های عربستان می‌گویند که شبکه تلویزیونی فرهنگ عربستان قصد دارد پخش کنسرت‌ها و اجراهای موسیقی را بعد از حدود سه دهه از سر بگیرد و این کار را با پخش کنسرت ام کلثوم آغاز کرد.
این خبر بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های سعودی و شبکه‌های اجتماعی داشت. در توییتر، کاربران سعودی هشتگ "ام کلثوم به تلویزیون سعودی برمی‌گردد" را بیش از ۵۰ هزار بار توییت کردند.
در کنار این اخبار، گزارش شده است عربستان سعودی قصد دارد از محل صندوق سرمایه‌گذاری ملی خود یک شرکت با هدف گسترش بخش تفریح و سرگرمی در این کشور تاسیس کند.
گفته می شود بیش از دو و نیم میلیارد دلار برای این پروژه کنار گذاشته می‌شود.
همه این‌ها اتفاقات تازه ای به حساب می آیند که نشان از ایجاد تغییرات در رویکرد حاکمیت به شدت محافظه کار عربستان دارد.
این موارد در شرایطی رخ داده است که عربستان سعودی زیر فشار مجامع حقوق بشری است. عملکرد برون مرزی دولت عربستان و نقض فاحش حقوق بشر در یمن این کشور را در شرایطی نامناسبی قرار داده است. روز گذشته ائتلاف تحت امر عربستان در یمن به دلیل کشتن، معلول و ناقص کردن حدود ۷۰۰ کودک و حمله به مدارس و بیمارستان‌ها در سال ۲۰۱۶ وارد لیست سیاه سازمان ملل متحد شد.
برخی معتقدند که اصلاحات صورت گرفته در واقع برای خروج عربستان از فشار های حقوق بشری به این کشور و به نوعی رد گم کنی در پرونده حقوق بشری این کشور است.
از طرف دیگر در ماه های اخیر دستگیری های سیاسی در این کشور افزایش یافته است. حتی برخی روحانیون مشهور نیز در میان افراد دستگیر شده قرار دارند. گفته می شود این دستگیری ها در راستای جنگ قدرت در این کشور است. زمزمه هایی وجود دارد که قرار است ملک سلمان به زودی بازنشسته شود و پسرش محمد بن سلمان پادشاه عربستان شود.
برخی ناظران اصلاحات اخیر را هم در این راستا می دانند. سباستین آشر، سردبیر مسائل جهان عرب در بی‌بی‌سی، می گوید ولیعهد عربستان قصد دارد کشورش را برای مقابله با چالش‌های سیاسی و اقتصادی آماده کند.
دکتر علی اصغر زرگر کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت و گو با فرارو با اشاره به اصلاحات صورت گرفته توسط سعودی ها گفت: «عربستان و گروه حاکم بر این کشور مدت ها بود در مقابل خواسته های زنان مقاومت می کردند و به هیج وجه حاضر نبودند در این باره امتیازی دهند و یا انعطافی نشان دهند. اما به شکل طبیعی وقت آن رسیده بود در این باره گشایش هایی صورت دهند، حداقل در زمینه حق رانندگی زنان چاره ای دیگر نداشتند و باید به اجبار زمان هم شده تن می دادند.»
این کارشناس مسائل بین الملل 4 دلیل برای اصلاحات اخیر در عربستان سعودی بر شمرد و گفت: «به نظر می رسد طیف جوانی که اخیرا در عربستان سعودی به قدرت رسیده اند، مخصوصا ولیعهد جوان می خواهد چهره این کشور را تغییر دهد، به گونه ای که نگاه بین المللی تلطیف شود. از طرف دیگر محمد بن سلمان در راستای جنگ قدرت در داخل عربستان به دنبال کسب مشروعیت بیشتری است.»
او افزود: «دومین عامل به جهت گیری های سیاسی عربستان باز می گردد. این کشور به سمت غرب و به خصوص آمریکا متمایل است. در این شرایط همین جهت گیری احتمالا در این اصلاحات اخیر نقش داشته است. ممکن است آمریکایی ها و اروپایی ها به صورت سری و محرمانه فشارهایی به حاکمان عربستان وارد کرده باشند که حداقل کمی فضای داخلی را باز کنند. احتمالا در سفر اخیر ترامپ به عربستان هم این فشار ها وجود داشته است.»
به گفته زرگر "این مسئله از جهت دیگری هم قابل تحلیل است. که غربی ها مخصوصا آمریکا با اصلاحات تازه در عربستان از زیر بار انتقاد و فشار خارج شوند. به هر حال این به لحاظ پرستیژ برای آمریکا و غرب خیلی جالب نیست که به عنوان مدعیان دموکراسی متحد رژیمی هستند که از نظر بسته بودن فضای سیاسی و اجتماعی در جهان زبان زد است."
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه عامل دیگر را جامعه عربستان دانست و گفت: «این جامعه در حال پیشرفت است، تعداد زیادی از زنان و مردان جوان این جامعه در خارج از کشور و در اروپا و آمریکا تحصیل کرده اند و تحصیل می کنند. از این جهت جامعه عربستان به جامعه ایران در دهه 50 نزدیک است، سفرهای خارجی و تحصیل در کشورهای غربی باعث شده است جامعه خواستار تحول شود. به گونه ای عطش آزادی اجتماعی و سیاسی دارد. همین باعث ایجاد فشار بر حاکمان محافظه کار عربستان شده است.»
این کارشناس مسائل بین الملل 4 دلیل برای اصلاحات اخیر در عربستان سعودی بر شمرد و گفت: «به نظر می رسد طیف جوانی که اخیرا در عربستان سعودی به قدرت رسیده اند، مخصوصا ولیعهد جوان می خواهد چهره این کشور را تغییر دهد، به گونه ای که نگاه بین المللی تلطیف شود. از طرف دیگر محمد بن سلمان در راستای جنگ قدرت در داخل عربستان به دنبال کسب مشروعیت بیشتری است.»
او افزود: «دومین عامل به جهت گیری های سیاسی عربستان باز می گردد. این کشور به سمت غرب و به خصوص آمریکا متمایل است. در این شرایط همین جهت گیری احتمالا در این اصلاحات اخیر نقش داشته است. ممکن است آمریکایی ها و اروپایی ها به صورت سری و محرمانه فشارهایی به حاکمان عربستان وارد کرده باشند که حداقل کمی فضای داخلی را باز کنند. احتمالا در سفر اخیر ترامپ به عربستان هم این فشار ها وجود داشته است.»
به گفته زرگر "این مسئله از جهت دیگری هم قابل تحلیل است. که غربی ها مخصوصا آمریکا با اصلاحات تازه در عربستان از زیر بار انتقاد و فشار خارج شوند. به هر حال این به لحاظ پرستیژ برای آمریکا و غرب خیلی جالب نیست که به عنوان مدعیان دموکراسی متحد رژیمی هستند که از نظر بسته بودن فضای سیاسی و اجتماعی در جهان زبان زد است."
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه عامل دیگر را جامعه عربستان دانست و گفت: «این جامعه در حال پیشرفت است، تعداد زیادی از زنان و مردان جوان این جامعه در خارج از کشور و در اروپا و آمریکا تحصیل کرده اند و تحصیل می کنند. از این جهت جامعه عربستان به جامعه ایران در دهه 50 نزدیک است، سفرهای خارجی و تحصیل در کشورهای غربی باعث شده است جامعه خواستار تحول شود. به گونه ای عطش آزادی اجتماعی و سیاسی دارد. همین باعث ایجاد فشار بر حاکمان محافظه کار عربستان شده است.»
زرگر در ادامه به مسئله گسترش ارتباطات اشاره کرد و گفت: «این عامل نیز بسیار مهم است. اینترنت، فضای مجازی و رسانه های جدید باعث گسترش آگاهی در جامعه عربستان شده است. اکنون دنیای مجازی مرزها را برداشته است و این به عمق جامعه عربستان هم نفوذ کرده و این مسئله حاکمان را در شرایطی قرار داده است که به نیازهای جدید پاسخ دهند.»
او در پاسخ به این سوال که برخی تحلیلگران معتقدند که این اصلاحات نمایشی و در راستای تغییرات در ساختار قدرت عربستان است و ولیعهد به دنبال آماده کردن شرایط برای به قدرت رسیدن است، گفت: «این می تواند یکی از دلایل باشد اما تنها دلیل نیست. عقبه این اصلاحات به مدت ها قبل باز می گردد و چیز تازه ای نیست. سالهاست جنبش های اجتماعی در داخل عربستان فعال هستند هیات حاکمه این کشور با پول نفت و احساس قدرتش گوش شنوایی نداشت. در عین حال ممکن این اصلاحات در تبلیغات اینقدر بزرگ نشان داده می شوند و در عمل به شکل ضعیفی اجرا شوند.»
این کارشناس مسائل منطقه درباره این تحلیل که گفته می شود این اصلاحات در راستای انحراف اذهان از وضعیت نامناسب یمن و دیگر فعالیت های ضد حقوق بشری عربستان در منطقه است، اظهار کرد: «ممکن است اجرای این اصلاحات در زمان کنونی بی ارتباط با این موضوع نباشد. شاید هیات حاکمه عربستان می خواهد با ایجاد گشایش در داخل کشور افکار عمومی را از مسائل یمن منحرف کند، تا چهره انسانی تری از رژیم عربستان به نمایش بگذارد.»
او درباره واکنش احتمالی علمای وهابی به این اصلاحات گفت: «اهل سنت، وهابی ها و روحانیون آنها معمولا خود را از حاکمیت جدا نمی کنند و به نوعی همیشه دنباله رو حاکمیت هستند.ممکن است برخی طیف های متعصب مخالفت کنند اما به نظر می رسد فضای کنونی جامعه عربستان، طیف جوان و تحصیلکرده اجازه نمی دهند مخالفان سنت گرا در این باره وارد ماجرا شوند. تاکنون دولت عربستان به پشتوانه عل ما برخی آزادی ها را به زنان نداده است اما اکنون از بالا اصلاحات را آغاز کرده است، ممکن است مخالفت هایی صورت گیرد اما این مخالفت ها دیرپا نیست و نهایتا تمکین می کنند.»