از سر درد خوشه ای تا میگرن؛ انواع سر درد و روش های درمان آن

تصور کنید که با یک سردرد خفیف از خواب بیدار شده و این درد برای دهه ها ادامه داشته باشد. یا این که یک روز که سوار ماشین هستید و به سمت محل کارتان می روید، به جای این که شاهد ترافیک روبرویتان باشید، خطوطی موجدار و ستاره ها و لامپ هایی چشمک زن را به جای خودروها ببینید. از این بدتر نیز شرایطی است که در آن، فرد دردی غیر قابل تحمل را در سر خود حس می کند به نحوی که وی ناخودآگاه و از روی درماندگی برای تسکین درد سرش را به دیوار می کوبد. این ها همه نمونه هایی واقعی و البته ترسناک از سردرد هستند که مردم هر روزه در سراسر جهان حس می کنند و دردی که فرد تحمل می کند بسیار فراتر از آن چیزی است که بتوان با یک مُسکن ساده آن را حل کرد.

در واقع این سردردهایی که می توانند استرس زا و ناتوان کننده باشند بیش از ۱۵۰ نوع دارند؛ از یک سردرد غیرطبیعی ساده و کوتاه موسوم به «ساعت زنگدار» (به دلیل این که این نوع سردرد فرد را از خواب بیدار می کند به آن لقب «ساعت زنگدار» داده اند) تا دردهای شناخته شده تری که ممکن است به میگرن هایی با دوام بیش از یک ماه منجر شوند. سردرد در میان رایج ترین اختلالات سیستم عصبی قرار دارد که بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵ نیمی از مردم جهان را تحت تاثیر قرار داده است. به گفته ی دکتر پاتریک دی لیدن، رییس بخش عصب شناسی یکی از بیمارستان های ایالات متحده، این سردردها با التهاب فیبرهای عصبی در لایه های مغز شروع می شوند. با این وجود ریشه یابی دقیق بسیاری از سردردها غیرممکن است زیرا با فاکتورهایی مانند رژیم غذایی،احساسات،ژن ها و هورمون ها در ارتباط هستند.

سردرد خوشه ای

سردرد خوشه ای توسط بسیاری از کارشناسان به عنوان دردناک ترین نوع سردرد شناخته می شود که در حدود یک نفر در هر هزار نفر در ایالات متحده را تحت تاثیر قرار داده است. این سردرد در یک قسمت از سر شروع شده و درد آن در کسری از دقیقه به دردی غیرقابل تحمل تبدیل خواهد شد و معمولاً نیز با آبریزش بینی و قرمز شده و تورم چشم همراه است. علت این حمله ی دردناک مشخص نیست اما ممکن است ارثی و خانوادگی بوده و در بسیاری از موارد نیز مصرف الکل و یا بوهای تند مانند بوی عطر یا بوی بنزین باعث وقوع آن ها خواهد شد. این نوع درد غیرقابل پیش بینی بوده و در فواصل زمانی کوتاه رخ داده و دردی غیر قابل تحمل خواهد بود.

جاستین دولان، ۳۰ ساله اهل نیوجرسی که ۱۵ سال است با چنین سردردی دست و پنجه نرم می کند در این باره می گوید:” [این سردرد] را تنها می توان به عنوان حالتی شبیه وارد کردن مکرر یک چاقوی داغ و کند در پشت چشم ها توصیف کرد. وقتی که سیکل این سردردهای خوشه ای آغاز می شود دردش زندگی، روابط اجتماعی و خانوادگی و کار مرا تحت تاثیر قرار می دهد”. دکتر تشامی مونتیث، استادیار عصب شناسی بالینی در دانشگاه میامی و عضو انجمن عصب شناسی ایالات متحده در این باره می گوید:” دردی شدید شبیه وارد شدن ضربات چاقو در این نوع سردرد وجود دارد که می تواند تا بیش از سه ساعت نیز ادامه داشته باشد. این سردرد ممکن است چند بار در روز، تنها کمی قبل از این که به رختخواب می روید و برخی اوقات نیز در نیمه شب حدود ساعت ۴ رخ می دهند”.

بسیاری از کسانی که سردردهای خوشه ای را تجربه کرده اند گفته اند که تا زمانی که این حملات عصبی در آن ها شروع شده درک درستی از واژه «درد» نداشته اند به نحوی که به گفته ی دکتر مونتیث، باید الگوی مرسوم ۰ تا ۱۰ برای نشان دادن درد را برای این نوع درد تغییر داده و بازنویسی کرد. در حالی که برخی بیماران این سردردها دو یا سه بار در سال رخ می دهند برخی دیگر نیز تا ۱۱ ماه از سال با این درد دست و پنجه نرم می کنند. حتی گزارش شده که برخی تمام سال این دردها را تحمل کرده اند و تنها بین این سردردها ساعاتی فاصله وجود داشته است. هیچ درمانی برای سردردهای خوشه ای وجود ندارد و درمان نسبی آن بسیاری پیچیده تر از خوردن یک قرص مُسکن ساده است.

در بسیاری از موارد، درمان این سردردها شامل استنشاق اکسیژن خالص، تزریق سوماتریپتان (دارویی که برای درمان میگرن به کار می رود)، و یا استنشاق نوعی ماده بیحس کننده موضعی است که نشانه های درد را تسکین می دهد. همچنین اخیراً یک روش درمانی غیرتهاجمی به نام «VNS» (تحریک عصب واگوس) توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده تایید شده است که با وارد کردن جریانی الکتریکی به گردن بیمار، عصب واگوس را فعال می کند. دستگاه مورد استفاده برای این روش درمانی به اندازه ی یک تلفن همراه بوده که روی گردن بیمار قرار داده می شود که باعث تسکین درد وی خواهد شد. این وسیله در آزمایش های اولیه بسیار امیدبخش بوده اما باید تحقیقات کامل تری بر روی تاثیرات آن انجام گیرد.

دو نوع میگرن: فراتر از سردرد

میگرن ها در واقع مرسوم ترین انواع سردرد هستند و بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵، بیش از ۳۰ درصد مردم جهان به این میگرن ها مبتلا می شوند. میگرن کلاسیک همانی است که همواره از آن سخن گفته می شود : سردردی که حالتی شبیه کوبیدن و تپیدن دارد و باعث دیده شدن نورهایی در جلو چشمها شده و با تهوع و استفراغ همراه است. در برخی از موارد این نوع میگرن به ایجاد شدن نورهایی درخشان در برابر چشمها منجر شده که گفتار، حرکات و درک تصویری فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. این نورهای درخشان ممکن است جدای از سردردهای معمول باشند اما در نتیجه ی همان محرک هایی که باعث سردردهای میگرنی می شوند به وجود می آیند که از آن ها می توان به استرس، نورهای بسیار درخشان یا بی خوابی اشاره کرد.

در واقع در این نوع از میگرن، شخص در فضای دید خود نورهای درخشان و یا چراغ های چشمک زنی را مشاهده می کند که در برخی موارد با دیدن امواج در هم و برهم یا حفره هایی در میدان دید همراه می شود. این حالات ممکن است برای چند دقیقه و یا چند ساعت باقی بمانند. در واقع در این نوع میگرن بیشتر شکایت افراد از اختلال در بینایی است تا سردرد. در چنین مواردی ممکن است حالاتی شبیه سکته در فرد رخ دهد: یک طرف بدن بی حس شده و همزمان توانایی صحبت کردن از بین برود. با مصرف مُسکن های معمولی یا استفاده از داروهای موسوم به تریپتان می توان این نوع میگرن ها را معالجه کرده و در عرض چند ساعت به حالت عادی بازگشت. میگرن های بدون حالت نورهای درخشان شیوع بیشتری دارد و بین ۷۰ تا ۹۰ درصد افراد مبتلا به میگرن در این زمره قرار می گیرند.

نشانه ی اصلی این نوع سردرد احساس زنش متوسط یا شدید در ناحیه سر است که می تواند با حرکت کردن تشدید شود و معمولاً فعالیت های روزمره فرد را مختل می نماید. به گفته ی پزشکان بهترین راه درمان میگرن این است که از وقوع آن خودداری کنیم، بدین معنی که محرک های سردردهای میگرنی را شناسایی کرده و از آن ها دوری کنیم؛ محرک هایی مانند کافئین، کم خوابی یا نبود فعالیت های بدنی. آخرین راه حل استفاده از داروهای ضدالتهاب مانند آسپرین و ناپروکسن است.

خانوادگی بودن میگرن

میگرن ها با ژن های بدن ارتباط نزدیکی دارند بدین ترتیب اگر سردرد های میگرنی در خانواده شما شایع باشد امکان این که شما نیز به میگرن مبتلا شوید زیاد است. به گفته پزشکان هنوز این ژن ها شناسایی نشده اند و این ژن ها می توانند شخص را در برابر دردهای میگرنی آسیب پذیرتر سازند. علاوه بر این، چنین ژن هایی ممکن است باعث ناخوشی فرد پس از سوار شدن طولانی بر هواپیما یا کشتی، تهوع و حتی سرگیجه شوند. معمولاً در این افراد سیستم گوارشی متقاوت بوده و پوست نیز واکنش های متفاوتی نسبت به دیگر افراد به محرک ها نشان می دهد.

دردهایی به درازای یک دهه

میگرن ها معمولاً می آیند و می روند اما برخی از سردردها خیال رفتن ندارند. نوع نادری از سردرد که می تواند ماه ها و یا حتی سال ها ادامه داشته باشد، سردرد جدید دائمی روزانه نام دارد. این نوع سردرد در واقع یک روز شروع شده و دیگر پایانی نخواهد داشت. بیمارانی که به این سردرد مبتلا می شوند می توانند روز شروع آن و کاری که در آن زمان در حال انجام دادن بودند را به یاد بیاورند زیرا این سردرد بسیار غیرطبیعی و غیرمعمول است. این نوع سر درد ممکن است بعد از سه یا شش ماه از بین برود و یا دهه ها ادامه داشته باشد.

دلیل اصلی این سردردها مشخص نشده است اما در برخی از افراد یک تجربه ی دردناک عاطفی یا شوک باعث شروع این سردردها خواهد شد. هیچ درمان ویژه ای برای این نوع از سردرد وجود ندارد و نتایج داروهای استفاده شده از شخصی به شخص دیگر متفاوت خواهد بود اما مطالعات نشان داده که استفاده از داروهایی مانند آمیتریپتیلین، گاباپانتین و پرگابالین تاثیری نسبی بر کاهش درد در این سردردها خواهد داشت. معمولاً در درمان این نوع سردردها باید از مصرف مُسکن های روزانه خودداری کرد زیرا چنین داروهایی ممکن است باعث سردردهای ناشی از زیاده روی در مصرف دارو شوند.

سردردهای ناشی از سوء مصرف یا زیاده روی در مصرف دارو

این نوع یکی از معمول ترین عوامل سردردهای مزمن به شمار می آید که بین یک تا دو درصد از مردم جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. چنین سردردی در نتیجه استفاده بی رویه از داروهای تسکین درد مانند پاراستامول، کدئین و تریپتان ها رخ می دهد. این نوع سردرد ممکن است در صورتی که فرد هفته ای بیش از دو یا سه بار و یا بیش از ۱۰ روز در ماه از داروهای مُسکن سردرد استفاده نماید به وقوع بپیوندد. در واقع وقتی که دُز داروی مُسکن دیگر جوابگو نیست سردردها باز می گردند و فرد مجبور می شود که مقدار بیشتری از آن دارو را در هر نوبت استفاده نماید.

بدین ترتیب زیاده روی در مصرف داروهای مُسکن باعث می شود که آن ها کارآیی خود را در تسکین درد از دست داده و خود نیز باعث سردرد شوند. تنها راه برای از بین بردن این نوع سردردها متوقف کردن استفاده از داروهای مُسکن است. این کار را می توان به یکباره و یا به صورت تدریجی انجام داد.

سردردها در شکل ها و شدت های متفاوتی رخ می دهند، از سردرد شدید و مانند ضربه چاقو تا دردهای ملایم اما طولانی. برای این که از سردردهای معمول جلوگیری نمایید بهتر است خوب بخوابید، از نوشیدن کافئین خودداری نمایید و هر هفته مقداری ورزش کنید. در صورتی که سردرد شما بسیار غیرطبیعی است حتماً به پزشک مراجعه نمایید.