مسئولیت پذیری همان واژه ای است که وقتی در عمل رنگ و لعاب می گیرد تحولات بی شماری را رقم می زند. همان فاکتور مهمی که از یک انسان، موجودی قابل احترام، وارسته و شایسته می سازد.
اگر سعی و تلاش شود تا فرزندان را از همان کودکی به این فاکتور انسانی مجهز کرد، می توان امید داشت که در آینده ای نه چندان دور شمار زیادی از انسانهای فرهیخته و شایسته احترام، لحظه های به یاد ماندنی را رقم بزنند.
متأسفانه این تلاش راه به سوی بیراهه دارد و والدین با اشتباهاتی که به زعم خودشان از سر مهربانی و دلسوزی انجام می شود مسئولیت پذیری را از فرزندان شان سلب می کنند و شاید در لحظه به آنها احساس خوبی را منتقل کنند، اما آینده شان را خدشه دار می کنند و آنها را از لمس لحظه های زیبای زندگی باز می دارند. دکتر رمضانی روان شناس بالینی و مدرس دانشگاه این موضوع مهم، اساسی و زندگی ساز را به کندوکاو نشسته است.
پیام هستی
درک معنای زندگی و آگاهی پیدا کردن از هدف زیستن، رفتار و روش تربیت درست را به افراد می آموزد. آسمان و زمین و آنچه در آنها وجود دارد بیهوده آفریده نشده است. به عقیده دکتر رمضانی، این پیام مطمئناً به معنای زندگی اشاره دارد معنایی که هدف و مسئولیت مهمی را مد نظر دارد و راهی نفسگیر را پیش پای هر یک از ما قرار می دهد. راهی که کسی یا چیزی جز انسان وارسته و تربیت شده پای پیمودن آن را ندارد. بنابراین هر یک از ما به عنوان انسان هایی مسئولیت پذیر باید آماده پیمودن این راه باشیم و فرزندان خود را چنان تربیت کنیم که آماده رفتن و پذیرش مسئولیت و رشد یافتگی باشند.
دکتر رمضانی در ادامه به منظور بررسی شرایط فعلی به سؤال هایی از این دست اشاره کرد که «آیا آمادگی پذیرش مسئولیت های مهمی را در زندگی داریم؟»، «آیا به گونه ای تربیت شده ایم تا شاهدی منفعل بر رویدادهای اطراف خود نباشیم؟»، «آیا مایلیم انگیزه مندانه مسئولیت بپذیریم و بازیگری فعال و سرنوشت ساز در زندگی خود باشیم و راه زندگی را پر انرژی ولی نه خودخواهانه به پیش بریم؟»
از منظر وی پاسخ به این پرسش ها بشدت بستگی به نوع و روش تربیت دارد. به همین منظور والدین باید بکوشند تا زمینه رشد و مسئولیت پذیری فرزندان و رویارویی مناسب آنها با چالش های پیش روی شان را فراهم کنند تا پایه های رشد و بلوغ فکری و عاطفی در آنها ساماندهی شود.
درس طبیعت
به روشنی مشخص است روش تفویض مسئولیت به فرزندان و رویارویی آنها با چالش ها به طور مستقیم بر افزایش ظرفیت مسئولیت پذیری و مستقل زیستن، شکوفایی اعتماد به نفس و تقویت عزت نفس شان تأثیر گذاشته و به ایجاد شخصیتی سالم و منسجم در آنها می انجامد.
به گفته این روان شناس بالینی، درسی که طبیعت برای مسئولیت پذیری ارائه می کند شاید بهترین پیام از نوع خود باشد. والدین می توانند با الگو گرفتن از طبیعت به عوض دلسوزی های نابجا که بیشتر برای تثبیت نقش خود به عنوان والدینی دلسوز و مهربان ارائه می شود، نیم نگاهی به تبعات منفی این خیرخواهی ها و محبت های بیش از حد نیاز داشته باشند و هوشمندانه زمینه رشد و مسئولیت پذیری فرزندان را فراهم کنند.
وی در همین راستا داستان زیر را بیانگر تحول و تکامل همه جانبه هریک از ما می داند؛ زمانی که سعی داریم در جهت استقلال و رشد در مراحل ابتدایی زندگی گامی برداریم.
داستان از آنجا شروع می شود که کرمی برای رسیدن به آرزویی دست به کار می شود. کرم شروع به تنیدن می کند و آنقدر تار می تند که از تلاشش پیله ای شکل می گیرد. کرم در خلوت خود راهی را که باید طی می کرد پشت سر می گذارد البته کسی نمی دانست که درون پیله کرم ابریشم چه خبر است ولی آنچه مسلم بود خبر از تحولی عظیم می داد. کرم به اندازه کافی در پیله به سر برده بود که دگردیسی خود را تقریباً به انتها برساند. برای تولدی دوباره، پیله ای به دور خود تنیده و زمان لازم را طی کرده بود تا از کرم بودن رها شود و به جای خزیدن به روی زمین، پروانه باشد و در آسمان پرواز کند. در این مرحله از زندگیش قصد داشت تا مسئولیت خطیری را که طبیعت برایش رقم زده بود با موفقیت به انجام برساند. بدون آنکه به چیزی بیندیشد تلاش می کرد تا خود را از آن جایگاه بالا بکشد. کرم تلاش کردن را می دانست ولی در آن مرحله توانایی پرواز نداشت. غریزه چالشی را برایش برنامه ریزی کرده بود تا با تلاشی طاقت فرسا و بدون آنکه ناکام و سرخورده شود این مرحله را پشت سر گذارد.
مرز مسئولیت پذیری
بخوبی مشخص است که لازمه پرواز، داشتن بال هایی قوی و نیرومند است ولی طبیعت در دل خود این تمرین را برای تبدیل شدن کرم به پروانه قرار داده بود. دکتر رمضانی با بیان این جمله افزود: حال تصور کنیم فردی از همه جا بی خبر با دلی آکنده از مهر و محبت و چشمانی افتاده تقلای بچه پروانه را روی میز دنبال می کرد. می دید که چگونه سعی داشت خود را از مهلکه بیرون بکشد و پرواز کند. پروانه را موجودی اسیر می دید که در تلاش برای رهایی و آزادی است. پس قیچی کوچکی برمی دارد و پیله را می شکافد تا پروانه را آزاد کند.
پروانه بدون تلاش لازم از پیله بیرون می جهد و او از این عمل محبت آمیز خود شاد و مغرور می شود. پروانه از هزار توی لانه به راحتی بیرون می خزد، بدنش متورم و بال های کوچکش چروکیده بود. هنوز آب بدنش تحلیل نرفته و بال هایش کشیده نشده بود. در یک کلام پروانه ای که تلاش لازم را برای بیرون آمدن از پیله خود به خرج نداده بود آمادگی پرواز نداشت و پرواز را نمی دانست. می بایستی تلاش کردن، مسئولیت پذیری، صبر و استقامت، انعطاف پذیری، اعتماد به نفس، عزت نفس و لذت پیروزی را درک و همراه با این رخدادها رشد می کرد.
شماتت و سرزنش سودی نداشت. آن فرد با دلسوزی های نابجا سبب پدیده ناخواسته ای شده بود که می توانست چیزی به جز آن باشد.
فرزندان ما نیز برای رشد و مسئولیت پذیری و آموختن وظیفه شناسی و پاسخگویی و حتی تحمل فشارهای روحی روانی در آینده باید تمرینات لازم را پشت سربگذارند تا بتوانند تلاش کردن، پایداری، استقامت، انعطاف پذیری، استقلال، رویارویی با شرایط نو و دشوار و لذت بردن از پیروزی را بیاموزند و فرایند تفکر و تعامل و خلاقیت خود را به شکوفایی برسانند و به بلوغ عاطفی و ذهنی دست پیدا کنند.