استخاره

برای استخاره دو معناوجود دارد. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده و به معنی طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخه های دعاست و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید ندارد، بلکه در واقع استمداد و طلب خیر از خدای متعال در جمیع کارها و تمام افعال زندگی است. لذاست که امام صادق(ع) فرمود که خداوند فرمود: «از بدبختی بندۀ من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.»[۱] بنابراین؛ طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه گشاست.

معنای دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.

دربارۀ جایگاه استخاره به معنای دوم در فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه می تواند وجود داشته باشد:

الف: دیدگاهی که بدون کوچک ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجۀ کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می کند و به استخاره پناه می برد.

ب: دیدگاه دوم، دیدگاه عقل گرا و منکر استخاره است.

ج: اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه ای استخاره را تبیین می کند که با تعقل و تفکر منافاتی ندارد. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست، چرا که استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی دهد.نه جایگاه عقل و مشاوره را نفی می کند،نه جلو عمل به آیات قرآن را می گیرد، نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می دهد. بلکه فقط و فقط استخاره کنندۀ را از تردید نجات می دهد.

جایگاه استخاره در اسلام

استخاره در اسلام-در موارد تصمیم گیری در زندگی انسان، اسلام نقش اول را بر عهدۀ حجت باطن (عقل) گذاشته است. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[۲] از نظر امام علی (ع)، اساساً یکی از مهم ترین علل بعثت پیامبران، شکوفاسازی عقل های آدمیان بوده است.[۳] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس نیز یکی از منابع استنباط احکام به شمار می رود.

همچنین در آموزه های دینی به عوامل دیگری که در تصمیم سازی خردمندانه دخیل اند تأکید فراوان شده است که مهم ترین آنها «مشورت» است. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می شود و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات گران بها که دیگران در طی سال های بسیار بدان ها دست یافته اند، به آسانی در دسترس قرار می گیرد.

اما گاهی با مشورت کردن نیز تردید ها بر طرف نمی شود و نمی توان تصمیم گیری کرد در این مرحله است که روایات ما برای از بین بردن تردید، “استخاره” را پیشنهاد می کنند.

استخاره به معنای طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی، تنها بعد از داشتن شرایط زیر جایی برای بحث پیدا می کند:

۱ -تعقل و تفکر کافی در اطراف و جوانب موضوع مورد نظر.

۲ -مشورت با افراد متخصص و صاحب نظر.

۳ -در خواست خیر از خدا با ذکر و نماز استخاره و سپس تصمیم گیری بر طبق تمایل فکری خود با در نظر گرفتن این مراحل دو نکته مشخص می شود:

اولا؛ بسیار نادر است در زندگی انسان برای کاری مراحل بالا انجام شود و باز تمایل انسان به هیچ طرف نباشد و شک کاملا ۵۰ در صد در مقابل ۵۰ در صد باشد پس در صورت رعایت شرایط شاید بسیاری از استخاره هایی که (بدون توجه به این شرایط انجام می شود) تقلیل خواهد یافت.

ثانیا؛ این که اگر بعد از این مراحل باز شک و تردید باقی باشد (با توجه به این که بقاء در شک و تردید باعث رکود در کارها و زندگی می شود) می توان با استخاره خود را از حیرت و رکود آزار دهنده نجات داد.

در روایتی آمده که راوی می گوید به امام صادق (ع) گفتم خواستم کاری انجام دهم پس از خدا استخاره کردم اما به نتیجه ای نرسیدم که انحام بدهم یا نه پس حضرت فرمود چون وقتی انسان به نماز می ایستد شیطان بیش از هر وقت دیگری از او دورتر است پس ببین در وقت نماز در قلبت چه چیزی است [قلبت به تو چه می گوید ] پس همان را انجام بده و قرآن را باز کن پس اولین چیزی که در آن دیدی به آن عمل کن انشاءالله. [۴]

در این روایت امام (ع) پس از اینکه شخص با طلب خیر کردن از خدا به نتیجه نرسید امام او را امر به کمک گرفتن از نماز می کند و بعد می فرماید قرآن را باز کن. همان طور که گفته شد استخاره از قرآن در جایی است که هیچ راه دیگری برای تصمیم گیری نباشد و در این صورت چه چیزی متبرک تر از قرآن برای خارج کردن انسان از تحیر خواهد بود؟ می توان چنین برداشت کرد که در لحظه ای که انسان به هیچ صورتی نمی تواند تصمیم گیری کند باز با رجوع به قرآن از کلمات نورانی آن راهنمایی بخواهد چون به هر حال هر عبارتی از قرآن در درون خود هدایت گر و حق نما است. این روایت دلیل بر مشروعیت استخاره نیز است.

آداب استخاره:

در روایات اسلامى آداب ویژه اى براى استخاره به معناى معروف آن، ذکر شده؛ مانند وضو داشتن و رو به قبله بودن و حالت توجّه و ارتباط قلبى با خداوند داشتن و استغفار کردن به هنگام استخاره و مانند آن(5) و این امور، مطلوب و قطعاً مؤثّر است.(جواهرالکلام، جلد 12، صفحه 161 و 162)

انواع استخاره:

استخاره انواع متعددی است مانند استخاره با قرآن و استخاره با تسبیح و ….

یکی از رایج ترین انواع استخاره، استخاره با قرآن کریم است که خود به چند روش انجام می شود .

روشهای استخاره با قرآن:

۱ -روش اول استخاره با قرآن :قرآن را به دست گرفته و این دعا را می خوانند:

“اَللّهُمَّ اِنّى تَفَأَّلْتُ بِکِتابِکَ، وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ، فَاَرِنى مِنْ کِتابِکَ ما هُوَ مَکْتُومٌ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فـى غَیْبِـکَ”؛ خدایا به کتاب تو تفأّل مى زنم (و استخاره مى کنم) و بر تو توکّل مى کنم، پس تو نیز از کتاب خود، آنچه در نهان غیب تو پنهان است، به من نشان بده. سپس قرآن را بگشا و از صفحه اوّل سمت راست، سطر اوّل مقصود خودت را از خدا بخواه.[۵]

۲ -روش دوم استخاره با قرآن:قرآن را بر مى داشته و نخست این دعا را مى خوانند:

“اَللّهُمَّ إِنْ کانَ فِی قَضائِکَ وَ قَدَرِکَ، أَنْ تَمُنَّ عَلى اُمَّةِ نَبِیِّکَ، بِظُهُورِ وَلیِّکَ وَ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّکَ، فَعَجِّلْ ذلِکَ وَ سَهِّلْهُ وَ یَسِّرْهُ وَ کَمِّلْهُ، و اَخْرِجْ لِی آیَةً، اَسْتَدِلُّ بِها عَلى أَمر فَأَئْتَمِرَ، أوْ نَهْـى فَأَنْتَهی فِی عافِیَـة”؛ خدایا اگر قضا و قَدَرت این است که با ظهور ولیّت و فرزند پیامبرت بر امّت رسول خدا، منّت گذارى، پس در ظهورش تعجیل و راهش را سهل و آسان قرار ده و براى من آیه اى بیرون آور که یا در آن امرى باشد که انجامش دهم و یا نهى باشد که ترکش کنم به عافیت و تندرستى.

سپس حاجت و مشکل خود را عنوان کرده و آن گاه قرآن را مى گشایند، پس از آن هفت ورق مى زنند، در ورق هفتم، صفحه سمت چپ، هفت سطر را شمرده و در سطر هفتم مطلب خویش را از آن آیه، برداشت می کنند.[۶]

استخاره و فهم آیات

درباره فهم و دریافت مفهوم آیات در استخاره با قرآن باید گفت: این موضوع از چیزهایی نیست که برای همه قابل فهم و دریافت باشد، بلکه فهم قرآن ابزار خود را می طلبد، و آن آشنایی با قرآن، علوم قرآن، تفسیر و … است و در اختیار کسانی است که سال ها با قرآن مأنوس بوده و زبان قرآن را می فهمند.

استخاره برای ازدواج

استخاره برای ازدواج-در بارۀ ازدواج و انتخاب همسر ابتدا باید با تحقیق، با خصوصیات و ویژگی های اخلاقی و خانوادگی طرف مقابل آشنا شده و به شناخت کاملی دست یافت، سپس تفکر و تأمل همه جوانب را بررسی کرد و تصمیم گیری کنیم. اگر در این مرحله تردید و شک،مانع تصمیم گیری و انتخاب شود برای رهایی از این وضعیت باید با افراد آگاه و با تجربه و دلسوز مشورت نمود. اگر پس از تفکر و مشورت ، شک و تردید برطرف نشد می توان با استخاره مشکل را حل کرد.

******************

[۱] وسائل‏الشیعة ج : ۸ ص : ۷۹ ، “من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی”.

[۲] انفال، ۲۲٫

[۳] نهج البلاغة، خ ۱٫

[۴] وسائل‏الشیعة ج : ۶ ص : ۲۳۳٫

[۵] بحارالانوار، ج ۸۸، ص ۲۴۱، ح ۱٫

[۶] فتح الابواب، ص ۲۷۸؛ بحارالانوار، ج ۸۸، ص ۲۴۲، ح ۴٫

منبع:اسلام پدیا