خورشید آسمان زندگی

تعالیم اسلامی سرشار از مباحثی است که شأن و جایگاه بی‎بدیل پدر را تبیین می‎کند. احترام و پاسداشت پدر، وظیفه‎ای ایمانی است و اطاعت از او به دنبال فرمانبری از خالق هستی، تکلیف دینی شمرده شده است، بنابراین نقش او در تربیت را نباید نادیده گرفت؛ چرا که پدر همچون خورشید در آسمان زندگی فرزند می‎درخشد و پرتو رأفت و محبت را در جان او می‎تاباند.

در زبان فارسی واژهایی چون «پدر» و «بابا» وجود داردو این عنوان به معنای مردی است که از او فرزند به وجود آمده است.در اینجا برآنیم تا بر اساس آموزه های قرآنی و روایات نورانی به بررسی حقوق پدر بر فرزند بپردازیم.البته ذکر این نکته در ابتدای بحث ضروری به نظر می رسد که بدیهی است که پدرانی که از تربیت فرزند شانه خالی می کنند و به بهانه کار و کسب مال، هیچگونه نظارتی به تربیت فرزندان ندارند، نمی توانند از فرزندان خود، توقع احترام و رعایت موازین شرعی را ، نسبت به فرزندانی که پدر در تربیت آنها موثر و پررنگ بوده را داشته باشند.بنابراین هیچگاه نقش پدر را در تربیت فرزندان، کوچک ندانید!

حقوق پدر
در قرآن و روایات، حقوقی برای پدر و مادر برشمرده اند، اما برخی از این دستورات ، اختصاص به پدر و یا مادر دارد که در این نوشته حقوق پدر را بررسی می کنیم:

امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: حق پدرت این است که بدانى او، ریشه تو است و اگر او نبود، تو هم نبودى و آن نعمت هایى که در خود مى بینى و مى پسندى، بدان که پدرت سرچشمه این نعمت ها براى توست . پس خدا را ستایش کرده و درمقابل این نعمت شکر نما .( امالى صدوق ، ص ۳۷۱)

امیرمۆمنان علیه السلام فرمود: در هر مجلسى باشى به احترام پدر و معلمت به پاخیز، گرچه در تخت شاهى نشسته باشى! (مستدرک الوسائل ، ج ۱۵، ص ۲۰۳٫)

 شخصى از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در مورد حقوق پدر سۆال کرد. پیامبر اکرم در پاسخ وى فرمودند: او را با نام صدا نکند، جلوتر از او راه نرود، قبل از او ننشیند و براى او لعن و دشنام کسب نکند. (بحارالانوار ج ۷۱، ص ۴۶)

متاسفانه امروزه در میان برخی جوانان و یا در فیلمها مد شده که پدر و مادر را با اسم کوچک خطاب می کنند، انگار که با دوست و یا هم سن خود صحبت می کنند، البته دوستی با پدر و مادر بسیار پسندیده است ، اما به شرطی که احترام آنها از بین نرود.

یکى از گناهان کبیره این است که شخص ، به پدر و مادر خود دشنام دهد. پرسیدند: یارسول الله ! مگر کسى به پدر و مادر خود دشنام مى دهد؟ فرمود: بلى . او به پدر ومادر دیگران دشنام مى دهد و دیگران نیز متقابلا به والدین او فحش و ناسزا مى گویند. (کنز العمال ، ج ۱۶، ص ۴۷۶)

شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: خداوند متعال که در قرآن مى فرماید: (و بالو الدین احسانا) چه معنى دارد و چگونه مى توان به پدر و مادر نیکى نمود؟ امام فرمود: احسان این است که با آنان نیک رفتار باشى ، آنان رامجبور نکنى که نیازهاى خود را از تو درخواست کنند، گرچه غنى باشند. ازحال و روزگار آنان بپرسی و مشکلاتشان را درک کنى ،اگر آنان به سن پیرى رسیدند، کمترین اهانتى را به آنان روا مدار وبر سر آنان فریاد نزن، اگر تو را ناراحت کردند، تو به آنان اهانت نکن واگر تو را زدند بر سرشان داد و فریاد نکن و سخنان تند نگو، به آنان سخن نیک و محبت آمیز بگو مثلا به آنان بگو: خداوند شمارا ببخشد. این از تو گفتارى نیک است. (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۴۰)

حتی اگر فرعون باشد
 چون موسى مبعوث به رسالت شد، دستور گرفت که در برخورد با فرعون با زبان نرم و لیّن با او سخن بگوید، علت را پرسید، پاسخ شنید که، او پانزده سال زحمت تو را کشید، و از ایام شیرخوارگى تا جوانى براى بزرگ کردن تو متحمّل رنج و مشقت شد، بنابراین نسبت به تو حق پدرى دارد، و تو نباید با او بلند بلند صحبت کنى، و با خشونت با او روبرو شوى!
 

مهمترین حق پدر
بالاترین حقّی که پدر بر فرزندان خود دارد، حقّ اطاعت است. امیرمۆمنان علی علیه‏السلام می‎فرماید:  «حقّ پدر بر فرزند این است که فرزند در هر چیزی جز معصیت خداوند، از پدر اطاعت کند.»نهج البلاغة، سید رضی، حکمت ۳۹۹٫

برای مثال، اگر پدری فرزندش را از سفری نهی کرده باشد ولی فرزند، به مسافرت برود، باید در این سفر نمازش را تمام بخواند و روزه اش را بگیرد، هر چند که از حدّ مسافت شرعی گذشته باشد؛ زیرا سفر او حرام است.

اطاعتِ فرزند از پدر باید در حدّی باشد که اگر لازم شد، برای انجام فرامین او، خود را به سختی بیاندازد. در داستان حضرت یوسف علیه‏السلام ، پسر بزرگ برای انجام دستور پدر می‎کوشد تا در مصر بماند و بنیامین را از دست حکومت نجات دهد و خطاب به برادرانش چنین می‎گوید:«من از جای خود [یا از سرزمین مصر] حرکت نمی‎کنم مگر این که پدرم به من اجازه دهد، و یا خداوند فرمانی درباره من صادر کند که او بهترین حاکمان است.»سوره یوسف/ ۸۰

دایره اطاعت و فرمانبری از پدر، به حدی وسعت دارد که حضرت اسماعیل علیه‏السلام برای انجام فرمان پدر بزرگوارش، ابراهیم خلیل علیه‏السلام ، به قربانگاه می‎رود و با آسودگی خاطر به پدر می‎گوید:«ای پدرم! هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت.»سوره صافات/ ۱۰۲

بدون شک این رویداد، تنها به عنوان یک داستان تراژدی مطرح نیست؛ بلکه بیانگر نوع برخورد فرزند نسبت به پدر و اطاعت از او است که می‎بایست تا پای جان نیز اطاعت کند.

باید توجه داشت که تنها در یک مورد فرزند می‎تواند از فرمان پدر تبعیت نکند و آن زمانی است که امر پدر، به ایمان او لطمه وارد کند و او را به شرک دعوت کند:  «و اگر آن دو [پدر و مادر] تلاش کنند که برای من [حتی] از روی جهل، همتا و شریکی قایل شوی، از آنها پیروی مکن!»عنکبوت/ ۸٫

بدون تردید اطاعت از پدر در راستای اطاعت از فرامین الهی، موجبات خشنودی حق تعالی را فراهم می‏آورد و درهای احسان الهی را به روی انسان می‎گشاید. در مقابل، تمرد و سرکشی، نتیجه ای جز پشیمانی ندارد:
هر آن کس که پند پدر نشنود           یقین دان که روزی پشیمان شود