جنگنده اف 22 رپتور؛ 20 سال حکمرانی بر آسمان ها

درست 20 سال پیش جنگنده اف 22 رپتور (F-22 Raptor) اولین پرواز خود را انجام داد تا بدین ترتیب برترین جنگنده‌ای که آسمان تا آن زمان به خود دیده بود بال‌هایش را بگشاید.

F-22 رپتوراف 22 رپتور یک جنگنده برتری هوایی ساخت دو کمپانی هوافضا،‌ امنیتی و دفاعی آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) و بوئینگ (Boeing) برای نیروی هوایی آمریکا است.

 

 

وظیفه اصلی این جنگنده نفوذ به حریم هوایی دشمن، شکار جنگنده‌‌های رقیب و بدست گرفتن کنترل حریم هوایی دشمن است.

البته این جنگنده مهمات هوا به سطح دورایستا با برد بیش از 110 کیلومتر نیز حمل می‌کند که برای سرکوب پدافند هوایی دشمن بسیار مناسب است. رپتور پنهانکارترین و رادارگریزترین هواپیمایی است که تاکنون ساخته شده و با کمک این مهمات، توان سرکوب هر پدافند هوایی را دارد.

 

F-22 رپتوراف 22 رپتور جنگنده‌ای پنهانکار و رادارگریز از نسل پنجم جنگنده‌هاست و اولین جنگنده نسل 5 است که وارد خدمت شد. توانمندی‌های بسیار بالای این هواپیما سبب شده تا به آن لقب سوپر جنگنده را دهند.

این جنگنده اولین پرواز خود را در تاریخ 7 سپتامبر 1997 (16 شهریور 1376) انجام داد و فصل جدیدی در دنیای جنگنده‌ها باز کرد؛ ضمن آن‌که دیگر سازندگان نسل 5 را نیز به تقلید از خود واداشت! امروزه به دیگر طرح‌های نسل که بنگریم، شباهت‌های بسیاری به رپتور را در آن‌ها می‌بینیم.

 

F-22 رپتورF-22A رپتور در سال 2006 رسما وارد خدمت در نیروی هوایی آمریکا شد. تا سال 2011 میلادی 195 فروند اف 22 رپتور ساخته شد که 8 فروند آزمایشی و 187 فروند دیگر وارد خدمت عملیاتی شدند. البته قرار است به زودی یکی از نمونه‌های آزمایشی ساخته شده با دریافت بروزرسانی‌های جدید، وارد خدمت شود. نیروی هوایی آمریکا قصد دارد با پیاده کردن بروزرسانی مهم و بهسازی‌های حیاتی دیگر، ناوگان رپتورهای خود را تا سال 2060 میلادی همچنان در خدمت نگه دارد.

این جنگنده نسل 5 در ابتدا به عنوان جایگزینی برای جنگنده برتری هوایی نسل 4/4.5 آمریکایی F-15C ایگل (Eagle) بود. ایالات متحده آمریکا پس از آن‌که با استفاده از ماهواره‌های جاسوسی و شناسایی خود، پیش‌نمونه‌های آزمایشی اولیه از جنگنده‌های نسل 4 میگ-29 و سوخوی-27 که اتحاد جماهیر شوروی مشغول ساخت آن‌ها بود را پیدا کرد، تصمیم به ساخت جنگنده‌های نسل 5 به عنوان پاسخی به جنگنده‌های نسل 4 بلوک شرق گرفت.

 

F-22 رپتوراین جنگنده از ابتدا به عنوان یک هواپیمای نسل 5 طراحی شد و ویژ‌گی‌های آن همچون توان ابرپیمایشی (سوپر کروز: پرواز با سرعت فراصوت بدون نیاز به پس‌سوز) با سرعت تقریبا 1.85 ماخ، پنهانکاری و رادارگریزی بسیار بالا، جنگ افزارها و سیستم‌های الکترونیکی و رادرای پیشرفته و… به عنوان شاخص‌هایی برای تعریف جنگنده‌های نسل 5 درنظر گرفته شدند. جالب است که با گذشت چندین سال از ساخت آن، همچنان در بسیاری از ویژگی‌هایش سرامد دیگر هواپیماهاست. برای نمونه در کنار پنهانکارترین و رادارگریزترین هواپیما، دارای بیشترین سرعت ابرپیمایش است و هیچ جنگنده شرقی و غربی دیگری توان پرواز با سرعت ابرپیمایش رپتور را ندارد.

با وجود این‌که رپتور در حال حاضر برترین است، اما این موضوع قرار نیست ابدی باشد. پنتاگون در ابتدا قصد داشت 750 فروند اف 22 رپتور خریداری کند،‌ اما تولید این جنگنده در زمان دولت آقای اوباما و با فشارهای وی، با ساخت کمتر از 200 فروند پایان یافت. این جنگنده همچنین برای کاهش هزینه‌ها فاقد برخی تکنولوژی‌ها و سیستم‌هایی است که در ابتدا برای آن در نظر گرفته شده بود. برای نمونه، رپتور قرار بود 3 رادار در دماغه خود داشته باشد که یک رادار جلونگر و دو رادار دیگر پهلو نگر باشند، اما رادارهای پهلو نگر از طرح نهایی حذف شدند. جالب است بدانید روسیه از این ایده در طرح نسل 5 خود موسوم به سوخوی-57 (پک فا) استفاده کرده است.

اما این تمام ماجرا نیست. سیستم‌های دیگری نیز از روی رپتور حذف شده‌اند که از بین آن‌ها می‌توان به کلاه خلبانی دارای نمایشگر (HMD) اشاره کرد. با وجود اینکه ایالات متحده آمریکا خود برای اولین بار در تاریخ چنین سیستمی را ساخت،‌ اما برای کاهش بودجه‌ها چنین ابزاری را از روی رپتور حذف کرد. به لطف این سیستم خلبان می‌توانست تنها با نگاه کردن به هدف،‌ موشک کوتاه برد با هدایت گرمایابی را روی هدف قفل و به سمت آن شلیک کند. چنین سیستمی در نبرهای هوایی نزدیک بسیار کاربردی و حتی سرنوشت ساز است. البته ناگفته نماند قرار است تا سال 2020 ناوگان اف 22 رپتور به این سیستم نیز مجهز شود که به کمک آن، خلبانان رپتور می‌تواند موشک هوا به هوا AIM-9X سایدوایندر (Sidewinder) را تنها با نگاه به هدف روانه آن کنند. ناگفته نماند HMD مورد نظر نیروی هوایی آمریکا برای نصب روی رپتور، سیستم نشانه روی کلاه خلبانی اسکورپین (Scorpion به معنی عقرب) است که یکی از پیشرفته‌ترین و برترین HMDها بشمار می‌رود و در سال 2014 روی رپتور آزمایش شد.

ایراد دیگری که می‌توان به پتور وارد کرد نیز عدم داشتن سیستم جستجو و ردیابی فروسرخ (IRST) است. مجددا ایالات متحده خود اولین سازنده چنین سیستمی بود و سه جنگنده نسل دو آمریکایی F-101 وودو (Voodoo)، F-102 دلتا دگر (Delta Dagger) و F-106 دلتا دارت (Delta Dart) هر سه اولین جنگنده‌های مجهز به چنین سیتمی بودند، اما رپتور فاقد چنین سیستمی است. به کمک این سیستم هواپیما می‌تواند به صورت غیرفعال و با اسفاده از تابش فروسرخ بدنه هواگرد دشمن که ناشی از گرمای موتور، گرم شدن بدنه به دلیل برخورد با مولکول‌های هوا و تابش نور خورشید است را پیدا کند.

البته این جنگنده دارای سیستم هشدار دهنده نزدیک شدن موشک به نام AN/AAR-56 MLD با پوشش کاملا سراسر و کروی است که وظیفه آن کشف موشک‌هایی است که از هر طرف به رپتور نزدیک می‌شوند تا بدین ترتیب جنگنده بتواند از دست آن‌ها فرار کند. این سیستم در دو طیف فروسرخ و فرابنفش کار می‌کند و قرار است تا 2020 با یک بروزرسانی و بهسازی، نقش سیستم جستجو و ردیابی فروسرخ را نیز ایفا کرده و بدین ترتیب یکی دیگر از کاستی‌های رپتور را جبران کند. یکپارچه سازی این سیستم با HMD به خلبان امکان دید سراسری و کروی نیز می‌دهد که در هدف‌ گیری بسیار موثرتر است.

رپتور همچنین در زمان ورود به خدمت پیشرفته‌ترین موشک هوا به هوا کوتاه برد که در زرادخانه‌های آمریکا موجود بود را دریافت نکرد و به مدل قدیمی‌تر موشک سایدوایندر موسوم به AIM-9M مسلح شدند. این جنگنده تنها از سال 2016 بود که به صورت عملیاتی مدل پیشرفته AIM-9X را دریافت کرد. AIM-9X هدایت تصویرسازی فروسرخ دارد و به لطف افزایش برد،‌ دیگر موشکی کوتاه برد محسوب نمی‌‌شود، بلکه موشکی فرای میدان دید بشمار می‌رود که ضمن افزایش برد، سیستم‌های هدایتی و اکتساب هدف بسیار پیشرفته‌تری نسبت به مدل قدیمی‌تر دارد.

 

F-22 رپتورناوگان رپتورها در طول عمر خدمتی خود تاکنون چندبار دستخوش بروزرسانی و بهسازی‌هایی جزئی شده‌اند. بروزرسانی اصلی قرار است تحت عنوان «بروزرسانی نیمه عمر» در سال 2024 اعمال شود که در کنار ارتقا نرم افزاری، بروزرسانی و تغییرات سخت افزاری را نیز شامل می‌شود.

گرچه بروزرسانی نیمه عمر نیز بستگی به بودجه دفاعی آمریکا در سال مربوطه دارد. نیروی هوایی آمریکا درحال حاضر چندین پروژه بسیار با اهمیت و مهم دارد که از بین آن‌ها می‌توان به پروژه طراحی و ساخت بمب افکن راهبردی B-21 ریدر (Raider) که هواپیمایی پنهانکار و رادارگریز با ساختار بال پرنده است، خرید شمار بیشتری از جنگنده چندمنظوره پنهانکار و رادارگریز نسل 5 F-35 لایتنینگ 2 (Lightning II) و رساندن آن به توان عملیاتی کامل،‌ خرید هواپیماهای سوخت رسان KC-46 پگاسوس (Pegasus)،‌ خرید جت آموزشی پیشرفته TX، طراحی و ساخت موشک بالستیک اتمی قاره پیمای جدید موسوم به GBSD، طراحی موشک کروز اتمی هواپرتاب جدید و از همه مهم‌تر پروژه طراحی و ساخت جنگنده نسل 6 اشاره کرد.

در سال 2009 در پی تلاش‌های آقای اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا، مجلس سنای این کشور با اختلاف 18 رای و البته بیشتر با رای دموکرات‌ها، توقف تولید اف 22 رپتور را تصویب و این جنگنده قربانی سیاست کاهش بودجه نظامی دولت آقای اوباما شد. آقای اوباما همچنین تهدید کرده بود که در آینده نیز در صورتی که به تولید دوباره رپتور رای مثبت بدهند، با استفاده از حق وتوی خود آن را بی اثر خواهد کرد.

 

F-22 رپتوردر آن دوره فرماندهان پیشین نیروی هوایی آمریکا متوقف شدن تولید این جنگده را بزرگترین اشتباه راهبردی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا دانستند و اعلام کردند این نیرو دست‌کم به 381 فروند رپتور نیاز دارد. در سال 2016 برخی سناتورها طرح تولید مجدد رپتور را به جلس ارائه دادند، البته ناگفته نماند پنتاگون نیز به تولید مجدد این جنگنده بی رقیب علاقه‌مند بود. در پی ارائه طرح مذکور از سوی سناتورها، بررسی‌های لازم برای براورد هزینه‌ها صورت گرفت که نتیجه آن در 3 ماهه دوم سال 2017 اعلام شد.

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، بازگشایی دوباره خط تولید رپتور نیازمند هزینه‌ای بین 7 تا 10 میلیارد دلار آمریکا و هر فروند اف 22 رپتور تولیدی نیز 200 تا 216 میلیون دلار قیمت خواهد داشت، درحالی که قیمت هر فروند رپتور هنگام تولید بین 137 تا 150 میلیون دلار بود. برای مقایسه بد نیست بدانید با هزینه 216 میلیون دلار، نیروی هوایی می‌تواند بجای یک فروند رپتور، دو فروند F-35A خریداری کند؛ جنگنده‌ای که در بسیاری از موارد از رپتور نیز برتر است! درنهایت به دلیل این هزینه بالا، نیروی هوایی از خرید مجدد رپتور صرف نظر کرده و اعلام کرد دست‌کم فعلا تصمیمی برای متقاعد کردن نمایندگان مردم به منظور دریافت بودجه برای تولید دوباره رپتور ندارد.