آشنایی با «زاها حدید»؛ ملکه منحنی ها و معماری ساختار شکن

در دنیای شرق به خصوص خاورمیانه که در زمینه معماری نوین، فاصله هایی با معماری پست مدرن غرب دارد، پدیده ای به نام زاها حدید ظهور کرد که دنیای معماری را با طرح های افسانه ای خود مسحور ساخت.

گزارش امروز روزیاتو نگاهی دارد به طرح های معماری این اسطوره معماری شرق. با ما همراه باشید.

آن چه در این گفتار خواهید خواند و دید، جشنواره ای مصور و ویدئویی از طرح های خلاقانه بانوی معماری است که به ملکه منحنی ها (Queen of Curves) شهرت داشت و طرح های جذاب و جسورانه اش، انسان را به دهه ها جلو تر از نسل کنونی منتقل می کرد.

کم تر کسی فکر می کرد که از خاورمیانه، معماری ظهور کند که دنیای معماری نوین را تحت تاثیر اندیشه های خلاق و ذهن ماورایی خود کرده و طرح هایی را در عرصه معماری اتود بزند که دنیای هنر و معماری را شیفته و محسور کند.

زاها حدید، بانویی عراقی- بریتانیایی، ظرف دو دهه اخیر، با طرح های جالب و تحسین برانگیزش، سبک جدیدی را به معماری مدرن هزاره سوم تقدیم کرد. زاها حدید در سن شصت و پنج سالگی در میامی آمریکا درگذشت، اما طی دو دهه دنیای معماری مدرن را با طرح های نوآورانه جذاب و خیره کننده دست خوش تغییر سبک کرد.

سلبریتی عرصه معماری با بیش از ۱۱ میلیون نتیجه و تصویر که در اینترنت از وی به یادگار مانده است، شخصیتی نیست که بتوان در یک گفتار به درصدی از خلاقیت های وی در دنیای معماری اشاره داشت.

شرکت زاها حدید تا کنون بیش از نهصد پروژه را توسط چهارصد کارمند خود در بیش از ۴۰ کشور دنیا طراحی کرده است. دفتر مرکزی شرکت در لندن قرار دارد.

وی را استاد ساختار شکنی یا واسازی (Deconstruction) در عرصه معماری می دانند که طرح هایی مبتنی بر معماری منظر، ساختمان سازی و درکی واقع بینانه از مختصات زمین بود. انتقادات البته به طراحی های زاها بسیار است. اسماعیل ارجمندی در مشرق نیوز درباره این ساختار شکنی معتقد است: «دیکانستراکشن زاییده ذهن ژاک دریدا، فیلسوف پست مدرن فرانسوی است. شاید هیچگاه معماری را به اندازه این سبک، به یک گرایش فلسفی نزدیک نبینیم. فلسفه‌ای که ایهام، آشفتگی، ابهام، دوگانگی، عدم ثبات، تزلزل، فریب و عدم سودمندی را در پی دارد و شاید یکی از همین تناقض‌ها و دوگانگی‌های معماری زاها حدید، برنتافتن زمینه‌گرایی پست‌مدرن باشد!

چراکه اندیشه پست‌مدرنیسم، اساسا زمینه‌گراست و این تناقض وجود دارد که چرا زاها حدید که در تمام اقلیم‌ها و قاره‌ها طراحی کرده، همه بناهای او شبیه یکدیگرند و تابع تفاوت‌های اقلیم و بوم و فرهنگ مناطقی که در آن به معماری پرداخته، از شرق تا غرب عالم نیستند و بنایی که در کامبوج می سازد، همانگونه طراحی می شود که در قلب نیویورک!»

در اکثر طرح های زاها، آن چه از همه بارز تر هست، عنصر تحرک و داینامیک بودن به شمار می رود که بیننده را مجذوب خود کرده و سازه ای غیر ایستا را به ذهن هر رهگذری منعکس می کند. زاها را می توان استاد خلق نقش هایی مبتنی بر هندسه نا اقلیدسی در فضا دانست که گویی ذهنی اسطوره گرا، آن ها را در خیال، نقش زده و روی کاغذ جلوه داده است و ما در عمل مشاهده می کنیم.

زاها تلاش کرد که در طرح های معماری خود، به دو عنصر تلفیق معماری مدرنیسم و عصر دیجیتال توجه کند و طرح های خود را بر اساس سبز گرایی در ساختمان سازی (Green construction) بنا کند. مقوله ای که نهایت خلاقیت و استعداد هنری زاها را بر همگان آشکار ساخت.

گفته می شود که طرح های زاها به این دلیل جالب بود که ما را از طرح های سنتی دور می کرد. از طرح هایی که همیشه دیده بودیم. طرح های مبتنی بر معماری سده های گذشته. به همین خاطر هست که می توان گفت که راز موفقیت معماری تندیس گرا، تلاش مهم و خلاقانه برای دور کردن ذهن ها از آشنایی ها هست.

بهره گرفتن از ذات مجسمه سازی در هنر معماری، هنر موفقیت زاها حدید به شمار می رود. هنری که وی بعدها با ساخت لوازم خانگی الهام گرفته شده از طبیعت و سیالات، ان را به عرصه ظهور رساند و نمونه ای از آن را در ادامه این گفتار مشاهده خواهید کرد.

زاها توانست پدیده ای غریب و عجیب را در معماری خلق کند و انسان عصر دیجیتال را به ماورای مرز هایی که در ذهن خود از معماری تجسم می کرد، انتقال دهد. جذابیت figurative که در مجسمه سازی مشاهده می کنیم، این بار در طرح های یک معمار شرقی ساکن اروپا تجلی می یابد.

فردی که تلاش داشت تا فرم های بیش تر شناخته شده از معماری و سازه ها را از ذهن بیننده گان دور کند و آن ها را به طرح هایی رویایی ببرد. ان هم در فضاهای رویایی که خلق کرد و نمونه اش را در سالن اپرای گوانگجوی چین تا هنل رویایی ماکائو و سالن موزه ریاضیات لندن مشاهده می کنیم.

فرم‌های بدیع، خلاقانه، متهورانه و شگفت‌انگیز در لحظات اولیه بسیار جذاب و چشم‌نوازند، اما این جذابیت همانند شیرینی آدامس‌های بادکنکی به زودی در ذایقه انسان فروکش خواهد کرد و هیجانی است که آتش آن فرو خواهد نشست. فرم در معماری حکایتی دیگر دارد، چراکه معماری ماندگارترین هنر است و بناهای چندهزارساله گواه این سخن‌اند و همین امر معماری را از برخوردهای هیجانی و لحظه‌ای و مدگرایی در فرم مبرا می‌کند و فرمی که تابع مد باشد، مانا نخواهد بود! زبان فرم را ملکه منحنی ها به خوبی می شناخت و به این واسطه، توانست یکی از جذاب ترین طرح های معماری قرن بیست و یکم را با سرپرستی تیم طراحی اش خلق کند.

برخی از طرح های زاها، پس از مرگ وی رونمایی شد و این خود راهی برای ترتبیت نسل های جدیدی از معماران هزاره سوم خواهد بود. معمارانی که انتظار بزرگ از آن، ارائه طرح هایی خلاقانه مبتنی بر نیاز های بشر امروزیست.

توجه به جامعه و طبیعت و مصرف حداقل انرژی و استفاده کامل و کافی از انرژی های بادی و خورشیدی محیط پیرامون، همانند طراحی فناورانه ایی که برای آسمان خراش بزرگ شانگهای چین در نظر گرفته شد.

برخی از فعالیت های معماری زاها حدید در طول سال های اخیر با انتقاداتی نیز همراه بود که یکی از آن ها، طرحی بود که برای مرکز فرهنگی  حیدر علی‌اف باکو در کشور آذربایجان ارائه کرد و جایزه سال را هم برد، اما با انتقادات فعالان حقوق بشر مواجه شد.

(گزارش نشریه گاردین از موج مخالفت ها علیه طرح معماری زاها حدید که برنده جایزه سال معماری باکو شد-۲۰۱۴)

زندگی پر فراز و نشیب زاها در عرصه معماری، وی را به یکی از برجسته ترین معمار های قرن بیستم از منطقه شرق و به خصوص خاورمیانه مبدل کرد و طرح هایش را زبانزد خاص و عام نمود. طراحی بیش از نهصد طرح معماری که برخی از آن ها تحسین بین المللی را به دنبال داشت، کارنامه فعالیت های مرحوم زاها حدید در بیش از چهل کشور دنیا را رقم زد.

مجلات معروف معماری و مد، بارها وی را به عنوان شخصیت برتر هنری جهان معرفی کردند و فوربس نیز در سال ۲۰۰۸ میلادی، وی را در ردیف ۱۰۰ زن قدرتمند جهان قرار داد.

وی متولد اکتبر ۱۹۵۰ میلادی در بغداد، پایتخت عراق بود اما در دانشگاه آمریکایی بیروت، ریاضیات خواند و مدرسه معماری انجمن معماری  لندن، به تحصیل در رشته معماری پرداخت. فعالیت های معماری زاها از اواخر دهه هشتاد میلادی از انگلیس آغاز شد. وی تنها یک سال پس از فارغ التحصیلی از دانشگده معماری لندن (AA)، توانست در ان جا مشغول به تدریس شود. کسب مدال معماری سلطنتی انگلیس و هم چنین بهترین طرح معماری سال ۲۰۱۵ برای طرحی  در باکو از آن خود کرد. زها، نخستین بانویی که مدال سلطنتی ملکه کاخ باکینگهام را از آن خود کرد.

زاها سلبریتی تمام عیار دنیای معماری مدرن بود که با آثار خود، انسان را به دهه های آینده می برد. وی ازدواج نکرد و فرزندی از خود به جای نگذاشت. سایت وی در نشانی ZAHA-HADID.COM ارائه شده است.

زاها حدید فقط طراحی بنا های تفریحی، تجاری و مسکونی عظیم را بر عهده نداشت. وی با روح خلاق معمار گرای خود،هر چیزی را با نگاه یک معمار، طراحی و ابداع می کرد. می خواست برج عظیم ۶۲ طبقه باشد، میخواهد لوازم خانگی یا جواهرات یا اکسسوری های ظریف باشد. زاها، طرح های خلاق و جالبی برای لوازم خانگی داشت که به همین خاطر،سایت او توسط شرکت زاها حدید راه اندازی شد.

در این سایت، از لوازم روشنایی و سرمایش و گرمایش گرفته تا وسایل اتاق نشیمن و اکسسوری های زنانه که از طرح های زاها الهام گرفته شده است، برای خرید در دسترس است.

(تصویر مبلمان راحتی که به هر فرمی که بخواهید تبدیل می شود تا شما احساس راحتی را در عصر مدرن داشته باشید- طرحی از زاها حدید – جنس پلی اتیلن منعطف با قیمت ۵۴۰ پوند)

(تصویر لوستر ARIA خوشه ای طرح زاها حدید که الهام گرفته شده از طرح های زاها برای معماری برج های عظیم عنوان شده است و از کریستال انعطاف پذیری در طراحی و ساخت آن استفاده کرده اند- قیمت ۳۲۰۰ پوند – نوع روشنایی این لوستر از پایین به بالا و از بالا به پایین، بنا به درخواست مصرف کننده از طریق کنترلر، قابل انجام است.)

(تصویر یک میز شیشه ای که سطح آن الهام گرفته شده از آب جاری در حال یخ بستن و پایه های آن طرح قندیل است- طرح زاها حدید) مشخصات: طول ۲.۵ در ۱.۴ متر و ارتقاع ۷۵ سانتیمتر / میز قهوه Liquid glacial

(تصویر دو میز شیشه ای Liquid Glacia با نمایی از بالا – طرح زاها حدید)

برای دسترسی به طرح های خلاقانه لوازم خانگی شرکت زاها حدید، از طریق صفحه شخصی این شرکت در اینستاگرام اقدام کنید. این صفحه در این نشانی اینترنتی در دسترس است.

نگاهی به طرح های زاها حدید

در ادامه نگاهی داریم به  شماری از طرح های زاها حدید، معمار بزرگ شرق.

آسمان خراش میامی

یکی از آثاری که زاها حدید طراحی آن را بر عهده داشت و عجل به او مهلت نداد تا پایان پروژه را نظاره گر باشد، آسمان خراش میامی بود که در سال ۲۰۱۸ میلادی در منطقه Biscayne Boulevard به بهره برداری و استفاده عمومی قرار خواهد گرفت.

در واقع باید اضافه کرد که طرح مدرن و فوق العاده جذابی که زاها برای این آسمان خراش ارائه داد، برای شهری ساحلی با مناظر زیبای تلفیقی جنگل و ساحل در میامی، به نوعی اتودی همراه با طبیعت عنوان شده است.

(تصویر آخرین طرح معماری زاها حدید جهت آسمان خراش ۶۲ طبقه میامی آمریکا)

این برج عظیم که با خلاقیت طراحی زاها همراه شده بود، فناوری های گوناگونی در طراحی و ساخت ان به کار گرفته شده است که به عنوان نمونه می توان از فناوری ارائه شده توسط شرکت Crestron آمریکا اشاره کرد که در زمینه فناوری های پیشرفته برای سبک زندگی مدرن، فعالیت دارد.

از طریق تبلت وسیستم های دیجیتالی و سنسوری که این شرکت در کلیه خانه های این برج بزرگ تعبیه خواهد کرد، بسیاری از فعالیت های کنترلی و دسترسی به وسایل گرمایش، سرمایش، باز و بسته کردن درب ها، کمد ها، مدیریت مصرف انرژی و سیستم روشنایی خانه، مقولات امنیتی درب ها و هم چنین سیستم اطفا حریق و هم چنین دوربین های مدار بسته واحد ها از طریق یک تبلت که در اختیار مدیر هر واحد قرار می گیرد انجام می شود.

(تبلتی که سبک زندگی دیجیتالی را برای ساکنان این برج مدرن به همراه می اورد و ساکنان خانه قادر خواهند بود تا هر چیزی را از راه دور کنترل و مدیریت کنند: از سیستم روشنایی و صوتی گرفته تا باز و بسته کردن درب ها و مدیریت مصرف وسایل گرمایش و سرمایش و غیره)

معماری مدرن با حسی از زندگی فردا و برای همین، موزه ای از طراحی های مدرن زاها را در این مجموعه می توان مشاهده کرد. طراحی که در واقع اتصالی بین فناوری، معماری و سبک زندگی بشر آینده در دومین دهه سده بیست و یکم خواهد بود.

(تصویر آسمان خراش میامی از برش های گوناگون – طرح زاها حدید)

مجتمع مسکونی به نام موزه یک هزار که توسط زاها طراحی شده بود، در محله مرکزی شهر میامی قرار دارد. جایی که وی در آن جا فوت کرد.

(تصویر استخر های ۳ گانه که در هر ۴ طرف بخش پایینی آسمان خراش میامی قرار خواهد گرفت)

(تصویر دور نمای آسمان خراش شصت و دو طبقه زاها حدید)

(تصویری از دکوراسیون داخلی یکی از پنت هواس های آسمان خراش یک هزار موزه میامی- طرح زاها حدید)

مجموعه ای که از بیش از هشتاد واحد شامل پنت هاوس های دو طبقه دوبلکس و چهار طبقه بوده و تقریب هفتاد واحد آن به صورت نیم طبقه طراحی گردید.

(تصویر از کنار مرکز فرهنگی حیدر علی یف باکو که نمایی از امکان تردد مردم روی منحنی های سازه را نشان می دهد

تصویر طرح زاها حدید برای سازه ای بلند در کشور فقیر کامبوج که هم منعکس کننده فرهنگ این کشور و هم تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است که با الهام از ساختار گل و چوب رو به بالا و تلاشی برای تطبیق با معماری منظر پیرامون طراحی شد.

این طرح خلاق برای موسسه Sleuk Rith Institute در PhONM Penh طراحی شده

(تصویر از روبروی زاها حدید خندان در کنار موزه حمل و نقل گلاسگو اسکاتلند)

تصویری جالب از طرح زاها حدید برای موزه کوهستانی در کوهستان نوستالژیک آلپ. موزه کوهستانی Messner که در کشور چکمه اروپا یعنی ایتالیا قرار دارد، در اواخر ۲۰۱۴ میلادی به پایان رسید. زاها در ساخت این مجموعه، از شخصیت رینولد منسر که از مشهور ترین کوه نوردان جهان است، الهام گرفت.

(تصویر از روبروی موزه کوهستانی جالب مسنر در آلپ ایتالیا)

به دلیل وجود پیست اسکی  کروه پلاتز در این کوهستان، موزه مسنر در دامنه این کوه بنا نهاده شد که از نظر مکانیکال، تلفیقی خلاقانه و جسورانه از حجم یکپارچه سیال را به نمایش می گذارد. حجمی به وسعت یک هزار متر مریع که با معماری منظر و ساختار توپوگرای منطقه در یک راستا هست و این هنر زاها بود)

(تصویر دکوراسیون داخلی موزه کوهستانی مسنر که توسط زاها حدید طراحی شد)

(تصویر موزه از ۳ منظر)

(تصویر نمای داخلی خط تولید بی ام دابلیو – طرح زاها حدید

سبکی جالب از منحنی های پیچیده که می خواهد شکوه و قدرت رویایی بی ام دابلیو را در طراحی خوردوهایی برای عصر مدرن، منعکس کند.

(تصویر موزه هنرهای معاصر از ۴ زاویه درونی و بیرونی – طرح خلاقانه ای از زاها حدید)

طرحی جالب و مدرن از خانه های هوشمند سال های نه چندان دور. زاها حدید در طراحی مجتمع مسکونی در شهر آسمان خراش های آمریکا (نیویورک)، از الگوی Zig Zag‌ استفاده کرد. الگویی که توسط شورون ابداع شده بود و شاهد ۱۰ الگوی V شکل در ساخت این سازه هستیم که مرز های هر طبقه را نشان می دهد.

(تصویز از بغل نخستین مجتمع مسکونی طراحی شده توسط زاها حدید در شهر نیویورک)

برج هتل در شهر کاتوی ماکائو که به هتل رویا ها شهرت یافته است از طرح های خلاقانه گروه معماری زاها حدید بود.هتل با نام CITY OF DREMS HOTEL با صد و پنجاه هزار متر مربع زیر بنا، توسط زاها در سال ۲۰۱۳ میلادی طراحی شد.

(نمایی پایینی هتل شهر رویاها در ماکائو چین- طرحی رویایی از زاها حدید)

(تصویری حیرت انگیز از نمای بالا که فضای سقف و دیوارهای بخش ورودی هتل رویایی ماکائو را نشان می دهد)

(جشنواره ای از رنگ و نقش که هنر استادانه زاها حدید دز تلفیق هنرمندانه اشکال هندسی را در سقف هتل رویایی ماکائو به تصویر کشیده است)

(تصویر نورپردازی هتل رویایی ماکائو- اثر زاها حدید)

(تصویر پلان از بالای طرح خلاقانه زاها حدید برای گالری موزه ریاضیات شهر لندن)

(طرح خلاقانه زاها حدید برای سالن اپرای گوانگجوی چین که در سال ۲۰۰۳ میلادی ارائه و در سال ۲۰۱۰ بهره برداری شد)

(تصویری زیبا از نور پردازی شبانه سالن اپرای چین)

(تصویر طرح خلاقانه زاها برای خانه ای در لندن به نام ۳۳-۳۵ HOXTON SQUARE)