واقعا لازم است همیشه مکمل مصرف کنیم؟
آیا مصرف قرص‌های حاوی کلاژن به حفظ جوانی پوست شما کمک می‌کند؟ زنان به چه مکمل‌هایی نیاز دارند؟ چه عوارضی در کمین مصرف‌کنندگان خودسرانه ویتامین نشسته است؟ اگر می‌خواهید جواب این سوال‌ها و سوال‌هایی از این دست را بدانید، گفت‌وگوی بنیتا با دکتر کوروش جعفریان را از دست ندهید.
این روزها مکمل‌های تقویتی مثل نقل و نبات مصرف می‌شوند و افراد مخصوصا خانم‌ها خودسرانه بدون توجه به تجویز متخصصان، این قرص‌ها را خریداری و مصرف می‌کنند. بحث بی کیفیت بودن مواد غذایی یکی از دلایل گرایش به مصرف مکمل‌ها است و مصرف کنندگان درصدد رفع کمبودهای غذایی از این طریق هستند. اما واقعیت چگونه است؟ آیا مصرف ویتامین و مکمل ضرورت دارد؟ و آیا مصرف آنها بدون تجویز متخصص ضرری ندارد؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها و پرسش‌هایی مشابه در این خصوص بنیتا گفت‌وگویی با دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه و رژیم درمانی ترتیب داده است. با ما همراه باشید.
آقای دکتر آیا امروزه جامعه ما با کمبودهای غذایی مواجه است؟
اگر به گذشته برگردیم متوجه می‌شویم در غذای مصرفی افراد کمبودی به لحاظ مواد مغذی وجود نداشت. امروزه با گسترش تغییرات، غذای مصرفی افراد هم تغییر کرده است. این تغییرات هم از نظر کیفیت و هم به لحاظ کمیت و تنوع وجود دارد و باعث شده افراد با کمبود ریزمغذی‌ها مواجه باشند که منجر به نگرانی‌های زیادی شده است. در کشور ما و منطقه خاورمیانه کمبود برخی از ریزمغذی‌ها مانند آهن، اسید فولیک، ویتامین آ، ویتامین‌های گروه دی و روی دیده می‌شود.
با توجه به وجود این کمبودها چه باید کرد؟
این مساله نیازمند اصلاح سبک غذایی و برطرف کردن نیاز از طریق مصرف مکمل‌ها است. سیاستمداران حوزه سلامت از همه مسیرها کمک می‌گیرند تا کمبودها برطرف شود. به طور مثال یکی از سیاست‌ها اصلاح الگوهای غذایی است تا افراد توجه بیشتری به غذای مصرفی خود کنند که این اقدام کمک بزرگی به کاهش سطح کمبودهای غذایی می‌کند.
متأسفانه اغلب افراد از سبک تغذیه صحیح پیروی نمی‌کنند و افرادی هم که تبعیت می‌کنند ممکن است به دلیل نبود برخی از ریزمغذی‌ها در مواد غذایی موجود، دچار کمبود باشند. به طور مثال بسیاری از مواد غذایی که افراد مصرف می‌کنند تصفیه شده است و یا ویتامین و املاح موجود در آنها طی فرایند تولید از دست رفته است. به طور نمونه برنجی که سبوس آن گرفته می‌شود بسیاری از ویتامین‌هایش را از دست می‌دهد. به همین دلیل یک سیاست دیگر که از جانب مسئولین حوزه سلامت در دست انجام است بحث غنی سازی مواد غذایی و افزودن ریزمغذی‌ها به مواد غذایی است. از جمله یکی اقدام‌ها که صورت گرفت به دلیل کمبود ید در مواد غذایی و بیماری تیروئید، یددار کردن نمک بود. بنابراین مغذی ساختن غذاهایی که قوت غالب مردم هستند در رفع این مشکلات کمک بزرگی می‌کند.
چه موقع مصرف مکمل‌های غذایی ضرورت پیدا می‌کند؟
در برخی از افراد که با وجود تغییرات انجام شده دچار کمبودهایی از ریزمغذی‌ها هستند نیاز به مصرف مکمل‌ها وجود دارد. به طور مثال کودکانی که تازه به دنیا می‌آیند نیازمند مصرف ویتامین آ و دی به صورت مکمل هستند و کودکان زیر پنج سال نیازمند مصرف آهن هستند. زنان باردار هم در دوران بارداری وچند ماه پیش از آن بهتر است از اسید فولیک استفاده کنند تا جنین آنها دچار نقایص مادرزادی نشود. بنابراین مصرف مکمل‌ها در مواردی ضرورت است. اما علیرغم این نیاز افراد باید بدانند نیاز به مصرف مکمل موضوعی نیست که در دایره اختیارات فردی باشد. به طور مثال ورزشکاری که گمان می‌کند با مصرف مکمل می‌تواند به قهرمانی دست یابد و یا افرادی که برای پیشگیری از بیماری‌ها اقدام به مصرف مکمل می‌کنند باور نادرستی دارند. به طور نمونه با این باور مصرف ویتامین ای در برخی از کشورها به حدی بالا رفت و برخلاف اینکه اغلب گمان می‌کنند این ویتامین ضد پیری و مرگ است، به این نتیجه رسیدند که مصرف خودسرانه این ویتامین نه تنها مفید نیست بلکه خطر مرگ و میر را افزایش می‌دهد. بنابراین متوجه می‌شوید که واقعیت امر چیز دیگری است و پشت پرده مکمل‌ها بحث پول مطرح است. کمپانی‌ها با فروش مکمل میلیاردها دلار به جیب می‌زنند و با تبلیغات در لایه‌های جامعه بین اقشار مختلف روی باور افراد کار می‌کنند تا امروز دچار بحران مصرف بی رویه مکمل شویم. اغلب افراد بدون آگاهی نسبت به عوارض یک مکمل و بدون اطلاع از نیاز واقعی خود اقدام به مصرف مکمل می‌کنند و مشکل جدی برای حوزه سلامت ایجاد می‌کنند.
آقای دکتر آیا اینکه می‌گویند از سنین میانسالی مصرف مکمل ضرورت دارد، درست است؟
هیچ ضرورتی برای مصرف مکمل وجود ندارد مگر اینکه کمبود ماده غذایی تشخیص داده شود و این کمبود از طریق اصلاح وضع تغذیه و از راه غنی سازی مواد غذایی برطرف نشود در این زمان هست که مصرف مکمل زیر نظر پزشک ضرورت پیدا می‌کند. همچنین از طریق آزمایش‌های پزشکی می‌توان متوجه کمبود مواد غذایی در بدن شد و در این صورت کمبود ماده غذایی را با مصرف مکمل جبران کرد. باید بدانیم که گروه‌های خاصی از افراد در معرض خطر کمبودها هستند. به طور نمونه برای کودکان، زنان باردار و افراد مسنی که اختلال جویدن و یا سوء جذب دارند با تشخیص متخصص می‌توان مکمل تجویز کرد. این به این معنی نیست که هر فردی در هر سنی می‌تواند خودسرانه شروع به مصرف مکمل کند.
عوارض مصرف خودسرانه مکمل چیست؟
عوارض مصرف خودسرانه مکمل‌ها زیاد است. عوارض جزئی مانند حالت تهوع و سردرد و سرگیجه در مصرف‌کنندگان این قرص‌ها ایجاد می‌شود. تشکیل سنگ‌های کلیوی، فشار بر روی کبد و کلیه خصوصا بر اثر مصرف مکمل‌های پروتئینی در ورزشکاران از عوارض جدی تر مصرف خودسرانه مکمل‌ها است. اگر مکمل‌های هورمونی خودسرانه مصرف شوند عوارض جدی‌تری نظیر خطر مرگ هم به دنبال خواهند داشت. از طرفی اختلال در جذب برخی ریزمغذی‌ها بر اثر مصرف خودسرانه مکمل‌ها ایجاد می‌شود. بنابراین به هیچ عنوان مصرف خودسرانه مکمل‌ها توصیه نمی‌شود.
به تازگی مصرف قرص‌های حاوی کلاژن در بین زنان شایع شده نظر شما راجع به مصرف این مکمل‌ها چیست؟
این بحث در فازهای ابتدایی قرار دارد و نمی‌توان قاطعانه گفت که اثر مثبتی دارد یا خیر. لازم است مطالعات بیشتری در این خصوص انجام شود. این یک باور است که مصرف کلاژن روند پیری را به تأخیرمی‌اندازد. می‌دانیم که در بدن ما جذب هر غذایی ابتدا از طریق تبدیل آن به ترکیبات سازنده صورت می‌گیرد لذا اگر فکر کنیم به این دلیل که کلاژن مصرف کردیم کلاژن به همان صورت جذب پوست می‌شود، یک باور عامیانه است و نیاز به مطالعات بیشتری راجع به آن هست.
آیا مصرف فولیک اسید در دوران قاعدگی زنان ضرورت دارد؟
سی درصد از خانم‌ها در کشور ما مشکل کم خونی دارند، خصوصا در سنین نوجوانی و در دوران پریود خون ریزی زیاد دارند که ممکن است دچار کم خونی شوند که با تشخیصی متخصص به این عده آهن و اسید فولیک تجویز می‌شود. بنابراین مصرف اسید فولیک برای تمام زنان در دوران قاعدگی ضرورت ندارد و تنها افرادی که دچار کمبود هستند ملزم به مصرف هستند.
در مورد ویتامین دی وضع به چه صورت است؟
متأسفانه کمبود ویتامین دی نه تنها در کشور ما بلکه در کل منطقه شایع است. علیرغم اینکه بیشترین میزان آفتاب را داریم اما چه در خانم‌ها و چه در آقایان در تمام سنین شاهد این کمبود هستیم. در غذای ما منابع ویتامین دی کم است و این مسأله یکی از دلایل کمبود آن است. از طرفی آلودگی‌های هوا ممکن است مانع جذب اشعه فرا بنفش در بدن شود. رنگ پوست تیره مانع فرایند تولید ویتامین دی در بدن می‌شود و همچنین استفاده از کرم‌های ضدآفتاب و پوشش‌های تیره رنگ از مسائلی است که بحث کمبود ویتامین دی را در جامعه ما مهم‌تر می‌کند. بحث دیگری که در این زمینه مطرح است بحث ژنتیک است که امکان دارد در جامعه ما نیاز به ویتامین دی از جوامع دیگر بیشتر باشد. مادامی که غذاهای ما غنی از این ویتامین نشود مشکل کمبود وجود دارد و ضروت دارد این نقص از راه مصرف ویتامین دی جبران شود. البته این نیاز از طریق آزمایش‌های تشخیصی سنجیده می‌شود و اینگونه نیست که افراد به صورت شخصی در مورد مصرف این ویتامین تصمیم بگیرند زیرا ویتامین‌های نظیر ویتامین دی که محلول در چربی هستند اگر به صورت خودسرانه مصرف شوند عوارض خطرناکی خواهند داشت.
در مورد مصرف خودسرانه زینک در کودکان به منظور افزایش اشتها چه توصیه‌ای دارید؟
کاهش اشتها در کودکان علل متفاوتی دارد که یکی از این علل کمبود روی در بدن است؛ مادرانی که خودسرانه اقدام به دادن شربت روی به کودکان می‌کنند در درازمدت سیستم ایمنی کودک را دچار مشکل می‌کنند و باعث می‌شوند جذب مواد دیگر در بدن کودک مختل شود. بنابراین با توجه به سن کودک و نوع کمبود، میزان مکمل تعیین می‌شود و این مسأله نیازمند بررسی است و نباید خود سرانه باشد.
ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.