کسی که نماز احتیاط بر او واجب است بعد از سلام نماز باید فوراً نیت نماز احتیاط کند و تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید پس اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از2 سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر2 رکعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از دو سجده، یک رکعت دیگر مثل رکعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد. نکته‌ایی که قابل ذکر است آن است که نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد،و باید نیت آن را به زبان نیاورند و احتیاط واجب آن است که سوره حمد و بسم الله آن را هم آهسته بگویند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1215 و1216)
سوال: با توجه به این‌که ما شیعیان عادت داریم نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا را بلافاصله پشت سرهم بخوانیم، اگر مثلاً بعد از اتمام نماز عصر یا عشا شک کنیم که نماز قبلش صحیح بوده یا نه (مثلاً در تعداد رکعت ظهر یا مغرب)، در این صورت باید نماز ظهر را خواند و بعد عصر را هم دوباره خواند. یا فقط نماز ظهر کافی است و یا این‌که نباید به شک اعتنا کرد؟
در موارد زیر نمازگزار نباید به شک خود اعتنا کند و نماز وی صحیح است:
1. شک بعد از محل؛ مثل این‌که در سجده، شک در صحت رکوع پیدا کند.
2. شک بعد از سلام نماز؛
3. شک بعد از گذشتن وقت نماز؛
4. شک کثیرالشک؛ یعنی کسی که زیاد شک می‌کند.
5. شک امام و ماموم؛ مثلاً اگر در تعداد رکعات نماز برای مأموم شک ایجاد شد، به آن اعتنا نکرده و به آنچه امام انجام می‌دهد عمل کند.
6. شک در نمازهای مستحبی.
پس اگر بعد از نماز عصر، شک در صحت نماز ظهر پیدا شود، نباید به شک خود اعتنا کرد و نماز ظهر و عصر صحیح است.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
نباید به شک اعتنا کرد.
حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بوده یا نه، مثلاً شک کند رکوع کرده یا نه، یا بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر هر دو طرف شک او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت، نمازش باطل است.
حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
به شک مذکور اعتناء نشود.
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در چند مورد نباید به شک اعتنا کرد و نماز صحیح می‌باشد:
1. شک بعد از محل
2. شک بعد از سلام
3. شک بعد از گذشتن وقت نماز
4. شک کثیرالشک یعنی کسی که زیاد شک می‌کند.
5. شک امام و ماموم
6. شک در نمازهای مستحبی.
حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سوال که شک در صحت عمل است بعد از آن اعاده لازم نیست.
سوال: اگر کسی بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده یا نه چه باید بکند؟
جواب: اگر کسی بعد از وقت شک کند یا گمان کند که نماز نخوانده، خواندن نماز لازم نیست، ولی اگر پیش از گذشتن وقت، شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، باید آن نماز را بخواند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1180)
سوال: در نماز اگر کسی شک کند که تشهد را خوانده یا نه چه حکمی دارد؟
جواب: اگر در حال برخاستن شک کند که تشهد را به جا آورده یا نه؟ به نظر برخی از علماء نباید به شک خود توجه کند و برخی می‌فرمایند به جا آورد. به رساله مرجع تقلید خود در باب «شک در چیزی که محل آن گذشته است» مراجعه فرمائید. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1172)
سوال: شیوه خواندن نماز احتیاط چگونه است؟
جواب: کسی که نماز احتیاط بر او واجب است بعد از سلام نماز باید فوراً نیت نماز احتیاط کند و تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید پس اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از2 سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر2 رکعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از دو سجده، یک رکعت دیگر مثل رکعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد. نکته‌ایی که قابل ذکر است آن است که نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد،و باید نیت آن را به زبان نیاورند و احتیاط واجب آن است که سوره حمد و بسم الله آن را هم آهسته بگویند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1215 و1216)
چند سوال از آیة الله خامنه ای دام ظله:
سوال: کسی که در رکعت سوم نماز شک کند که قنوت را بجا آورده یا خیر، چه حکمی دارد، آیا نمازش را تمام کند و یا از هنگام شک آن را قطع نماید؟
جواب: به شک مذکور اعتنا نمىشود و نماز صحیح است، و در این مورد چیزى بر مکلّف واجب نیست.
سوال: با توجه به این که کثیر الشک نباید به شک خود اعتنا کند، اگر برای او در نماز شکی پیش آمد، وظیفهاش چیست؟
جواب: باید بنا بر انجام کارى بگذارد که در آن شک کرده است، مگر آنکه انجام آن موجب بطلان نماز شود که در این صورت بنا بر عدم انجام آن مىگذارد، بدون این که در این مورد فرقى بین رکعتها و افعال و اقوال نماز باشد.
سوال: اگر شخصی بعد از چند سال متوجه بطلان عبادت‌هایش شود و یا در آن شک کند، وظیفهاش چیست؟
جواب: به شک بعد از عمل اعتنا نمىشود، و در صورت علم به بطلان، واجب است عبادتهاى قابل تدارک را قضاء نماید.
سوال: اگر شخصی سهواً بعضی از اجزاء نماز را به جای بعضی دیگر انجام دهد و یا در هنگام نماز نگاهش به جایی بیفتد یا سهواً حرف بزند، آیا نماز او باطل است؟ وظیفه او چیست؟
جواب: عمل سهوى در نماز موجب بطلان آن نمىشود، لیکن در بعضى از موارد باعث وجوب سجده سهو مىگردد، مگر آنکه رکنى از نماز را کم یا زیاد کند که موجب بطلان نماز مىشود.
سوال: برای مکلّف دانستن تعداد رکعت های نماز احتیاط، که یک رکعت است یا دو رکعت، چگونه ممکن است؟
جواب: تعداد رکعت هاى نماز احتیاط به مقدار کمبود احتمالى در نماز است. بنا بر این در شک بین دو و چهار، دو رکعت نماز احتیاط، واجب است؛ و در شک بین سه و چهار، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته، واجب است.
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1
پایگاه اطلاع رسانی آیة الله خامنه دام ظله
تبیان