از قدیم گفته اند، چیزی که با شیر بیاید، با مرگ می رود، حالا در این ضرب المثل کمی اغراق شده و به نوزاد شیرخوار اطلاعات زیادی را نمی توان منتقل کرد، منظور اما این است که تربیت در سال های ابتدایی تولد فرزندان اثرات بلندمدت و مانایی بر ذهن و رفتار آنها در آینده می گذارد.
امام صادق(ع) می فرمایند: «بر هر مسلمانی که ما را می شناسد، سزاوار است که هر روز و هر شب، رفتارش را نزد خود مورد بررسی قرار دهد، اگر آن را نیک یافت بر آن بیفزاید و اگر آن را گناه یافت، آن عمل را ترک کند و استغفار کند»، این حدیث و احادیث فراوان دیگر بر اهمیت مدیریت رفتار و محاسبه و کنترل رفتارهای ما توسط خودمان تأکید دارد. خانواده ای که حساب اعمال خود را داشته باشد مطمئنا کودکی را پرورش می دهد که بتواند اعمال و رفتار خود را بسنجد. در واقع کودکی که سیستم پاداش و تنبیه را درک کند، می تواند ارزیابی های ساده در درک موقعیت ها داشته باشد.
در آموزش توسط خانواده به کودک می آموزیم، ارزیابی و قضاوت نقش مهمی دارد
نقد رفتار به جای نقد شخصیت
در آموزش توسط خانواده به کودک می آموزیم، ارزیابی و قضاوت نقش مهمی دارد. طبیعتا باید رفتار و گفتار کودک، توسط شما و به خصوص خود او مورد ارزیابی و قضاوت قرار بگیرد. از همین اول با خودتان قرار بگذارید که هدف در این پروژه رفتار کودک باشد، نه شخصیت او. مورد قضاوت قرار دادن شخصیت کودک در این سنین پایین می تواند لطمه های جبران ناپذیری به چارچوب هویتی و شخصیتی او وارد کند. رفتار را نقد کنید نه شخصیت را. مثلا بگویید:«علی پسرم، تو دیروز با خواهرت درگیر شدی یا او را کتک زدی، این رفتار تو خیلی بد بود و من از تو چنین انتظاری نداشتم».
محاسبه روزانه رفتار
یک بازی دسته جمعی شیرین راه بیندازید. هر شب موقع خواب، پدر و مادر و بچه ها، دور هم جمع بشوید و چند دقیقه ای صحبت کنید. در این جلسه از هر کدام از اعضای خانواده بخواهید کارهایی را که از صبح و آغاز روز انجام داده بیان کند. بعد کمی درباره حواشی هر رفتاری صحبت کنید و سعی کنید به جمع بندی برسید که این رفتار مناسب بوده یا نامناسب. برای رفتارهای خوب یک تشویق ساده شیرین مشخص کنید. مثلا می توانید یک سرود دسته جمعی را بخوانید یا حتی با دست زدن رفتار خوب را مورد تشویق قرار دهید. این کار را به خصوص ابتدا از رفتارهای خود و همسرتان شروع کنید و اجازه بدهید بچه ها کارهای شما را نقد کنند. سپس رفتار بچه ها را بررسی کنید و آنها را نقد کنید. با انجام چنین کاری، شما نقد و بررسی رفتارهای روزانه را جزو اعمال و آداب روزانه زندگی خود و خانواده تان قرار می دهید.
عکس العمل های حساب شده
اینکه کودک در جلسه بررسی خانوادگی، دست به خودافشایی بزند یا نه کاملا به رفتار و عکس العمل های شما بستگی دارد. اگر شما بتوانید یک فضای صمیمی دوستانه و امن در جلسه خانوادگی برقرار کنید، کودک شما هم به این فضای امن اعتماد خواهد کرد و رفتارهای نامناسبی را که گاه حتی شما از آنها خبر هم ندارید، در گروه مطرح خواهد کرد. اما اگر در برابر خودافشایی ها و مطرح کردن مسائل، عکس العمل تند نشان دهید و مثلا کودک را مواخذه و توبیخ کنید، به صورت غیرمستقیم این پیام را به کودک منتقل کرده اید که برای آسیب کمتر، پنهان کاری بیشتری بکند. این علاوه بر اینکه هدف جلسه، مبنی بر آموزش ارزیابی و کنترل رفتارها به کودک را تحت الشعاع قرار می دهد، باعث خطرات دیگر، ناشی از پنهان کاری کودک نیز خواهد شد. پس لطفا هرچقدر هم بابت رفتاری ناراحت شدید، در برابر اعتراف و خودافشایی کودک رفتاری متعادل را در پیش گرفته و با او تند برخورد نکنید.
جایزه های کوچک برای کوچک تر ها
در طول هفته، بدون اینکه قولی بدهید یا حرفی از قبل بزنید رفتارهای کودک را بررسی کنید مثلا یکی دوبار در طول ماه، یک جایزه کوچک برای او بخرید و در جلسه ارزیابی خانوادگی پایان روز، به او بدهید و بگویید:«زهراجان، در مهمانی ای که برگزار شد، رفتار تو خیلی خوب و پسندیده بود و این جایزه را بابت تلاشت برای خوب بودن و بهتر شدن رفتارهایت برای تو گرفته ام». دقت کنید که چنین کاری نباید یک رسم ثابت و مشخص شود.یعنی کودک نباید تصور کند که برای خوب بودن، همیشه باید مورد تشویق قرار بگیرد.
تابلوی پیشرفت
خروجی جلسه ارزیابی خانوادگی شما علاوه بر صحبت هایی که در آن مطرح می شود می تواند به صورت یک تابلو تعیین وضعیت مشخص شود. یک صفحه مقوایی بزرگ تهیه کنید و آن را در بخشی از اتاق کودک نصب کنید. بنا بر علاقه کودک و سلیقه خودتان با نقاشی و چسباندن کاغذهای رنگی، یک جاده در این مقوا رسم کنید. هر کدام از فرزندان خانه باید روی این جاده که می توانید آن را تابلوی پیشرفت یا تابلوی موفقیت نامگذاری کنید، یک نشانه داشته باشند، این نشانه می تواند شکلک یک عروسک یا حتی عکس یک ماشین یا موتور باشد که نام فرزند شما روی آن نوشته شده. به ازای کارهای خوبی که کودک در طول روز انجام می دهد، نشانه مخصوص به او را به جلو و به سمت هدف و انتهای مسیر ببرید و در قبال هر رفتار نامناسبی که از او سر زد و ارزیابی کردید، نشانه او را یک خانه به عقب بیاورید.
هدف را گم نکنید
دقت کنید هدف کلی ما از آموزش خود محاسبه گری به کودک چه چیزی است. گاهی ما در طول رفتارهایمان هدف اصلی را گم می کنیم و از مسیر اصلی منحرف می شویم. قرار نیست ما روش های اعتراف گرفتن از کودک و افشاگری او را به کاری نرم و جذاب تبدیل کنیم. هدف ما اساسا این است که کودک رفتارهای خود را مورد بررسی و نقد قرار دهد تا وجدان او بیدار شود و با مشخص شدن رفتارهای نامناسب، برای جبران و اصلاح آنها تلاش کند و ما هم به عنوان پدر و مادر در این راه به او کمک کنیم. پس دقت کنید در مسیر رسیدن به این هدف دچار انحراف نشوید و هدف را گم نکنید. همواره پس از اعتراف کودک به رفتاری نامناسب، او را بابت صداقت و شجاعتش بابت بیان این مسئله تشویق کنید.
منبع:همشهری دو