خانواده گیاهان Zingiberaceae که زنجبیل نیز جزو آن هاست شامل سه نوع ادویه است: زردچوبه، هل و زنجبیل. در هند، چین، یونان و مصر باستان ریزوم (ریشه) زنجبیل در طب و آشپزی مصرف فراوانی داشته است. نان زنجبیلی، نوشیدنی های تهیه شده از زنجبیل و ترشی آن از جمله خوراکی های شناخته شده و مرسومی هستند که در حال حاضر نیز مورد مصرف مردم قرار دارند.
اما زنجبیل، بیشتر از اینکه ادویه و چاشنی غذا به شمار برود، به خاطر داشتن خواص فراوان در درمان برخی بیماری ها کاربرد دارد.
زنجبیل از گیاه زرد رنگی که دارای رگه های بنفش است بدست می آید. قسمت مورد استفاده گیاه، در واقع بخش متورم شده ی ساقه زیرزمینی است که «ریزوم» نام دارد. یعنی در واقع زنجبیل ریشه نیست بلکه یک ریزوم به شمار می رود.
امروزه این گیاه در بیشتر مناطق استوایی کشت می شود و نمونه هایی که در کشوری همانند جامائیکا رشد می کند را به عنوان بهترین زنجبیل دنیا می شناسند. بر اساس سنت چینی ها، زنجبیل خشک، گرم تر از نمونه تازه آن است. برخی هم آن را به عنوان داروی جهانی می شناسند زیرا دارای خواص ضد قارچی و ضد باکتری است و بر روی دستگاه گوارش اثر تسکین بخش دارد.
زنجبیل، بومی جنوب شرقی آسیا، هند و چین است و یکی از ادویه های جدایی ناپذیر در رژیم غذایی مردم این منطقه به شمار می رود. هزاران سال است که مردم آسیای شرقی از زنجبیل به عنوان دارو و ادویه استفاده می کنند.
رمی ها نخستین بار در اواسط قرن ۱۶ میلادی زنجبیل را از چین وارد اروپا کردند. در آن زمان، اروپا هر سال بیش از ۲ هزار تن زنجبیل را از هند شرقی وارد می کرد.
در حال حاضر، بیشترین تجارت زنجبیل به کشورهای جامائیکا، هند، فیجی، اندونزی و استرالیا تعلق دارد.
زنجبیل به شکل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از آن ها را در زیر معرفی کرده ایم:
- ریشه های کاملا تازه. این ریشه ها تازه ترین طعم را دارند. زنجبیل تازه برای درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا مفید است.
- زنجبیل خشک شده جهت درمان سرگیجه و تهوع مناسب است.
- پودر زنجبیل: این پودرها از ریشه و ساقه گیاه تهیه می شوند. ریزوم های تازه و جوان را پوست کنده، آن ها را خرد می کنند. سپس در شربت قند غلیظ می پزند. در این راستا بد نیست بدانید که اگر به اندازه نوک قاشق چایخوری پودر زنجبیل را در یک کاسه ماست ترکیب کرده و همراه با غذا میل کنید، واین کار را هر روز تکرار کنید، می توانید از میگرن پیشگیری نمایید.
- زنجبیل کریستالی شده: این نوع زنجبیل هم در شربت غلیظ قند جوشانده می شوند، سپس در معرض هوا آن را خشک کرده و در شکر می غلتانند.
- ترشی زنجبیل: ریزوم های زنجبیل را به صورت ورقه های نازک خرد می کنند. سپس آن ها را درون سرکه می ریزند. این ترشی در کشور ژاپن با نام «گری» شناخته می شود و عموما به همراه سوشی سرو می گردد.
ارزش غذایی هر ۱۰ گرم زنجبیل تازه به شرح زیر است:
- ۴٫۶ کالری
- ۰٫۲ گرم پروتئین
- ۰٫۱ گرم چربی
- ۰٫۹ گرم کربوهیدرات
- ۰٫۰ گرم فیبر
مزایای چای زنجبیل
چای زنجبیل یکی از بهترین گزینه ها در شروع فصل سرما و زمانی است که احساس سرماخوردگی دارید. این چای، عرق‌آور است به این معنی که بدن شما را از درون گرم می کند و باعث عرق کردن می شود. همچنین برای مواقعی که دوست دارید بدنتان گرم شود نیز یک نوشیدنی بسیار عالی به شمار می رود.
برای تهیه این چای ۲۰ تا ۴۰ گرم زنجبیل تازه را رنده کرده و درون یک لیوان آب داغ بریزید. یک برش لیموترش و یک قاشق چایخوری عسل به آن اضافه کرده و نوش جان کنید.
تحقیقات علمی
تحقیقات علمی گسترده ای در مورد خواص و مزایای زنجبیل صورت پذیرفته است. این گیاه خاصیت ضد التهاب دارد و اگر آن را روی پوست قرار دهید، موجب تحریک جریان خون شده و سوزش را تسکین می دهد. از آن جا که موجب تشدید تعرق بدن و دفع میکروب ها می شود، از زنجبیل برای درمان آنفولانزا و سرماخوردگی استفاده می گردد.
ریزوم زنجبیل حاوی مقادیر بسیار زیادی از روغن های بخارشدنی است که خاصیت درمانی دارند.
جا دارد اشاره کنیم، نتایج پژوهش های متعدد نشان می دهد که زنجبیل حاوی ترکیباتی است که خواص ضدسرطانی دارند. محققان ثابت کرده اند که زنجبیل با سلول های سرطانی تخمدان مقابله می کند. همچنین، باعث کاهش التهاب های روده می شود.
از دیرباز از زنجبیل برای درمان دردهای معده و روده استفاده می شد. این گیاه به عنوان بهترین داروی ضدنفخ شناخته می شود که با دفع گازهای اضافه، به عملکرد بهتر و تسکین دردهای روده و معده می پردازد.
کولیک (گاز معده) و سوء هاضمه را با مصرف زنجبیل می توان برطرف کرد.
این گیاه همچنین برای کاهش نشانه های سرگیجه، حالت تهوع، دوبینی، استفراغ و عرق سرد بسیار کاربرد دارد. حتی گفته شده برای برطرف کردن تهوع های بارداری نیز موثر است.
زنجبیل حاوی ماده ضدالتهابی به نام «جینجرول» است و به همین خاطر، اشخاصی که به بیماری هایی همانند ورم مفاصل یا روماتیسم مبتلا هستند، با مصرف زنجبیل می توانند تا حد زیادی دردهای خود را کاهش داده و توانائی های حرکتی شان را بهبود ببخشند.
«جینجرول» از شکل گیری سیتوکین های التهابی (پیام رسان های شیمیایی در سیستم ایمنی بدن) پیشگیری می کند. خاصیت گرم کنندگی و فعال کنندگی زنجبیل باعث شده تا به عنوان شفابخش خانگی معرفی شود.
همچنین بد نیست بدانید که این گیاه برای درمان کشیدگی عضله، گلودرد، دندان درد و سردرد مفید است. روغن زنجبیل برای تسکین دردهای ناشی از کشیدگی ماهیچه آسیب دیده بسیار موثر است و به همراه ماساژ، موجب بهبود گردش خون و تسکین درد می شود.
انتخاب زنجبیل سالم و نحوه نگهداری از آن
زنجبیل تقریبا در تمامی میوه فروشی ها و هایپرمارکت ها موجود است. یکی از نشانه های زنجبیل رسیده و خوب، پوست سفت و ضخیم آن است. زنجبیل تازه را می توان به مدت سه هفته در یخچال نگهداری کرد. حتی اگر پوست این گیاه را گرفته باشید نیز باز در این دوره زمانی در یخچال، سالم باقی خواهد ماند.
ترجیحا زنجبیل تازه خریداری کنید زیرا نسبت به انواع خشک، جینجرول بیشتر و طعم بهتری دارد. برای انتخاب بهترین گزینه، علاوه بر سفت بودن پوست، توجه کنید که لکه یا چروک هم نداشته باشد و کاملا یکدست و سالم به نظر برسد.
نمونه های خشک این گیاه در عطاری ها نیز به فروش می رسند. برای نگهداری زنجفیل خشک، آن را درون یک ظرف دربسته و در یک مکان سرد و خشک قرار دهید. در این حالت، می توانید تا حداکثر ۶ ماه از آن استفاده کنید.
مضرات
تقریبا هیچ ضرری در رابطه با زنجبیل نوشته نشده است. اما به خاطر داشتن اکسالیت، یهتر است کسانی که دچار سنگ کلیه هستند از مصرف زیاد آن پرهیز کنند.
آشپزی با زنجبیل
طرز تهیه چیزکیک زنجبیلی
طرز تهیه حلوای زنجبیلی تبریز
مواد لازم
- ۲ لیوان آرد
- ۱٫۵ لیوان پودر قند
- ۱۰۰ گرم پودر گردو
- ۱۵۰گرم کره
- ۴ قاشق غذاخوری پودر زنجبیل
- ۴ قاشق غذاخوری پودر هل
طرز تهیه
- آرد را داخل قابلمه ریخته و روی حرارت ملایم، با قاشق چوبی هم بزنید تا بوی خامی آن گرفته شود. سپس از روی حرارت بردارید و آرد را الک کنید.
- آرد الک شده را دوباره درون قابلمه بریزید و کره را به آن اضافه کنید. آنها را تا زمانی که کره به خوبی جذب آرد شود، تفت دهید. سپس قابلمه را از روی حرارت بردارید و پودر هل، پودر زنجبیل و گردوی پودر شده را اضافه و مخلوط کنید.
- اجازه دهید مخلوط آرد کمی خنک شود. سپس پودر قند را روی آن الک کنید و هم بزنید. مواد را داخل ظرف یا قالب بریزید و با فشار پشت قاشق یا دست، آنها را منسجم کنید.
- روی حلوا، پودر قند و خلال پسته بپاشید و با چاقو به صورت مربع یا لوزی برش دهید. ظرف حلوا را چند ساعت در یخچال بگذارید تا حلوا سرد و سفت شود. سپس همراه با چای سرو نمائید.