تنبلی چشم یا آمبلوپی (Amblyopia) یکی از انواع اختلالات بینایی است که بر اثر آن در یک چشم به ظاهر سالم، کاهش دید مرکزی بوجود می‌آید. در این حالت، گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است، اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود.
تنبلی چشم که در حدود 3% از افراد دیده می شود زمانی رخ می‌دهد که چشم در دوره کودکی دید طبیعی پیدا نکند. این اختلال که معمولا در یک چشم دیده می شود به دلیل اختلال دید چشم تنبل بر اثر عوامل مختلف نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم)، و یا عدم شفافیت مسیر بینایی ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه، و یا افتادگی پلک رخ می‌دهد.
شیوع آمبلیوپی چگونه است؟
آمبلیوپی شایعترین علت کاهش بینائی در بچه هاست. شرایطی که تقریباً در 2 تا 3 بچه از هر 100 نفر وجود دارد. تخمین زده شده که تقریباً 3% بچه ها در آمریکا درجاتی از اختلال بینائی به علت آمبلیوپی را دارند، مگر اینکه در اوایل طفولیت تحت درمان موفقی قرار گرفته باشند. آمبلیوپی در صورت عدم درمان موفقیت و در درمان آمبلیوپی به سن بیمار وابسته است.
تنبلی چشم یا آمبلوپی یکی از انواع اختلالات بینایی است
علت تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و عدم تکامل بینایی اتفاق می‌افتد. البته در بسیاری از موارد هم ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند.
علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود:
• استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می‌دهد. در استرابیسم یا انحراف چشم‌ها، کودک برای فرار از دوبینی، از چشمی که بینایی بهتر دارد، استفاده می کند و در نتیجه چشم منحرف، تکامل نمی‌یابد و تنبل می‌شود.
• عیوب انکساری: عیوب انکساری انواعی از اختلال‌های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح می‌باشند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می‌آید.
در این حالت چشم ضعیف‌تر تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولاً مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.
• عوامل مسدود کننده مسیر بینایی: عوامل مسدود کننده مسیر بینایی به مواردی مانند افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و... گفته می‌شود. این مشکلات معمولاٌ شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می‌کنند.
آمبلیوپی شایعترین علت کاهش بینائی در بچه هاست
علائم تنبلی چشم
این اختلال معمولاً در سنین زیر 6 سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین ، معلمان و یا پزشک کشف می‌شود. در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود می‌باشد ممکن است از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد. اما در اغلب موارد کودک شکایتی ندارد و ممکن است.
علایم بیماریهای مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورتهای مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند. ولی زمانی که تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری باشد تشخیص آن مشکل است زیرا کودکان به راحتی توسط چشم دیگر می‌بینند و کمبود دید در چشم بیمار را جبران می‌کنند. به همین دلیل والدین و معلمان باید به وضعیت دید کودکان توجه ویژه‌ای داشته باشند.
عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم چیست؟
اگر تنبلی چشم اصلاح نشود مشکلات زیادی رخ خواهد داد که مهم‌ترین آنها عبارتند از :
¤ ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل
¤ از بین رفتن دید سه بعدی
¤ محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری و یا آسیب جدی
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و عدم تکامل بینایی اتفاق می‌افتد
تنبلی چشم چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نشود، والدین متوجه مشکل بینایی فرزندشان نخواهند شد. چشم پزشک نیز تنبلی چشم را بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص می‌دهد.
اندازه‌گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است و چشم پزشک باید به وسیله روش‌های خاص از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیاء توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد؛ زیرا گاهی ممکن است این مشکل با تجویز عینک اصلاح شود.
برخی مواقع نیز سایر بیماریهای چشمی مانند آب مروارید، عفونت‌ها، تومورها و یا سایر اختلال‌های داخل چشم موجب کاهش بینایی هستند که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می‌شود.
درمان تنبلی چشم در کودکان
درمان تنبی چشم
درمان تنبلی چشم معمولاً بصورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است. این درمان ممکن است هفته‌ها و یا حتی ماهها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود.
در مواردی که تنبلی ناشی از عیوب انکساری است تجویز عینک یا لنز سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد. مواردی نیز که تنبلی ناشی از انحراف چشم است با جراحی و اصلاح انحراف قابل درمان است.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که مسیرهای بینایی تا سنین 8 تا 10 سالگی تکامل می‌یابند و درمان تنبلی چشم بعد از این سنین امکان پذیر نیست. بنابراین در صورتی که چشم تنبل در سنین پایین درمان نشود بعد از سن 10 سالگی در اکثر موارد هیچ درمانی نخواهد داشت و ممکن است منجر به از دست رفتن شدید دید در یک چشم شود.
- گاهی اوقات مدت درمات چند سال است. در این صورت والدین طفل باید استقامت، پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند و از رفت و آمد نزد متخصص و سایر مشکلات جنبی آن خسته نشوند.
- اگر متخصص توصیه کرد چشم کودک را ببندید، طبق دستور او عمل کنید و چشم کودک را کمتر یا بیشتر از زمان تعیین شده نبندید.
- در صورت تشخیص تنبلی چشم، حتما تا پایان ده سالگی پیگیر وضعیت بینایی و تغییرات عیوب انکساری کودک باشید.
- برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص کودکان و در سنین 3 تا 4 ماهگی و 2 تا 3سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود.
چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان در زمانهای مختلف معاینه شود
پیشگیری از تنبلی چشم
تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، فرد را از یک چشم بسیار کم بینا یا نابینا می‌کند و با تشخیص به موقع، به راحتی و کاملا قابل درمان است.
تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است و چون بسیاری از این عوامل برای خانواده‌ها ناشناخته است، چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان در زمانهای مختلف معاینه شود. همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد، والدین باید به محض تشخیص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند.
گردآوری: بخش سلامت بیتوته
منابع:daneshnameh.roshd.ir
noorvision.com