چرا بعضی اوقات هنگام بلند شدن دچار سرگیجه می شویم؟

برای هر کسی اتفاق افتاده و مرتباً اتفاق می افتد که هنگام بلند شدن از پشت میز یا رختخواب ناگهان احساس سرگیجه کرده و مجبور می شوید دست خود را به جایی بگیرید که نیفتید. در بعضی از موارد نقطه های سیاهی را روبروی خود می بینید و در نهایت باید خود را محکم گرفته یا به جایی تکیه دهید تا سرگیجه به اتمام برسد و البته این اتفاق نیز در عرض چند ثانیه رخ می دهد. کارشناسان برای این حالت ناخوشایند یک اسم خاص انتخاب کرده اند: پایین آمدن فشار خون اولیه هنگام بلند شدن. اگر شما نیز این حالت را تجربه می کنید و البته کارشناسان نیز تایید کرده اند که اکثر افراد به طور روتین به این عارضه دچار می شوند، باید بدانید که پایین آمدن فشار خون در هنگام ایستادن کاملاً طبیعی و بی ضرر است.

دکتر ام ای اکرم، عضو انجمن همه گیرشناسی در مرکز پزشکی روتردام در دانشگاه اراسموس هلند در این باره می گوید:” این نشانه ها به این دلیل اتفاق می افتند که یک کاهش موقتی در مقدار خون، و در ادامه مقدار اکسیژن، که به سمت مغز می رود پیش می آید”. برای درک بهتر این موضوع بهتر است بدن و گردش خودن را به یک بطری آب نیمه پر تشبیه کنیم. وقتی که بطری آب به پهلو افتاده است، آب موجود در آن به طور مساوی در سطح زیرین بطری پخش می شود اما وقتی که بطری را بلند می کنیم تمامی آب به ته بطری می رود. در هنگام بلند شدن پس از مدت طولانی نشستن یا خوابیدن نیز اتفاق مشابهی رخ می دهد.

دکتر اکرام این مسئله چنین توضیح می دهد:” نیروی جاذبه بخش زیادی از خون را به سمت پایین بدن و به سمت پاهای شما می کشد که این موضوع باعث می شود قلب و شاهرگ ها کار بیشتر و سخت تری برای پمپاژ خون به مغز داشته باشند. دکتر فیلیپ لو، استاد عصب شناسی از کلینیک مایو در روچستر ایالت مین تحقیقات کاملی را در مورد این عارضه و درمان آن انجام داده است. وی در این باره چنین می گوید:” قلب یک پمپ است و وقتی شما به طور ناگهانی از سرجایتان بلند می شوید مقدرا خونی که به سمت قلب می رود کاهش پیدا می کند. این موضع باعث می شود که یک افت فشار خون موقتی در بدن رخ دهد و مدت زمان کوتاهی طول می کشد تا مکانیزم های اصلاحی این مشکل را برطرف نموده و اوضاع به حالت عادی بازگردد”.

به گفته ی پزشکان هر چیزی که باعث پایین آمدن سطح فشار خون فرد شود این حالت را تشدید خواهد کرد. برای مثال زنان جوان و افراد ورزشکاری که به سختی تمرین کرده و برای ورزش های سنگین و طاقت فرسا مانند بوکس آموزش دیده اند معمولاً فشار خون پایین تری نسبت به یک فرد معمولی داشته و بدین ترتیب احتمال تجربه سرگیجه هنگام بلند شدن ناگهانی در آن ها بیشتر است. کمبود آب بدن نیز می تواند در این حالت نقش مهمی داشته باشد. هر چه آب بدن کمتر باشد حجم خون نیز کمتر خواهد بود و به دنبال آن نیز فشار خون کاهش خواهد یافت.

اگر هنگام ورزش کردن عرق زیادی بکنید و مقدار کافی نمک نخوریید (که در حفظ آب بدن بسیار موثر است و باعث می شود که حجم کافی از آب به سلول ها برسد) بدون شک پس از بلند شدن دچار سرگیجه خواهید شد. برخی از داروها و بارداری نیز در این امر تاثیر دارند. خبر خوب این است که اگر این حالت تنها بعد از چند ثانیه رفع شده و به حالت عادی بازخواهید گشت و کمتر از ۳۰ سال سن دارید دیگر نباید نگران باشید. نکته دیگر این که این عارضه معمولاض در افراد جوان بیشتر شیوع داشته و با افزایش سن، رفته رفته از بین خواهد رفت.

با این وجود گاهی اوقات نباید این سرگیجه را نادیده گرفت و ساده از کنار آن گذشت. تحقیقات اخیر در میان مردان میانسال بین ۴۴ تا ۶۶ سال نشان داده که سرگیجه های هنگام بلند شدن، خطر زمین خوردن، شکستگی استخوان و مرگ به هر دلیلی را افزایش می دهد. همچنین در برخی مطالعات ارتباط هایی بین این نوع از سرگیجه از یک طرف و زوال عقل و کاهش شناخت در طول زمان شناسایی شده است. نکته مهم در این مورد این است که هرگاه مغز به هر دلیل مقدار خون کافی، و در نتیجه مقدار اکسیژن کافی، را دریافت نکند رفته رفته تحلیل مغز و زوال عقل بروز خواهد کرد. در برخی از تحقیقات نیز مشخص شده که بین این نوع سرگیجه و سکته قلبی ارتباط وجود دارد.

اگر بالای ۴۰ سال سن دارید و بعد از بلند شدن احساس سرگیجه می کنید نگران نباشید اما در اولین مراجعه خود به پزشک این موضوع را با وی در میان بگذارید. بدون توجه به سن اگر این سرگیجه بیش از چند ثانیه طول کشیده و با اختلال در فکر کردن، سر درد، تپش قلب، عرق کردن یا ضعف همراه بود باید به پزشک مراجعه نمایید. اگر سرگیجه تنها چند ثانیه دوام داشته و خیلی زود به حالت عادی باز می گردید جای نگرانی نبوده و تنها با بلند شدن آهسته تر و خوردن مقدار بیشتری آب در طول روز می توانید این مشکل را حل کنید.